Rıda

Rıdâ (Emzirme) ve Hükümleri

Rıdâ lugatta ´memeden emmek1 anlamına gelir, ifrdâ´nın ıstılahı mâ­nâsı ise kadının sütünün çocuğun midesine ulaşmasıdır.

Rıdâ´nın Meşruiyetinin Delili

İslâm´dan önce de uygulandığı gibi, çocuğu süt anneye vermek caizdir. Daha önce de uygulanan bu geleneği İslâm uygun bularak kabul etmiştir. Çünkü çocuğu süt anneye vermek bazen zorunlu olmaktadır. Meselâ çocuğun annesi ölürse veya çocuğunu emzirmesine mâni olan bir hastalığı varsa, çocuğu süt anneye vermek zorunlu olur. Bu, çocuğun yaşamasını sağlamak demektir,

Çocuğun Süt Anneye Verilebileceğinin Delili

– Eğer güçlük içine girerseniz, bu durumda (çocuğu babasının he­sabına) bir başkası emzirebilir. (Talak/6)

Ayetin metninde geçen teasertüm ibaresi ´çocuğun emzirilmesi husu­sunda ihtilafa düşerseniz´ anlamına gelmektedir. Bu durumda anneden başka bir kadın çocuğu emzirir.

(Ey mü´minler!) Çocuklarınızı (süt anneye verip) emzirtmek isterseniz, takdir ettiğiniz ücreti güzellikle vermeniz durumunda size bir sorumluluk yoktur.

(Bakara/233)

Rıdâ (Emzirme) Anneye Vacib midir, Yoksa Annenin Hakkı mıdır

Rıdâ (emzirme), anneye vacib olursa, anne sağlıklı olduğu sürece is­tese de istemese de çocuğunu emzirmek zorunda olur.

Rıdâ (emzirme), anne için bir hak olursa, çocuğunu emzirip emzir­meme hususunda muhayyer olur. Anne, çocuğunu emzirmek isterse,baba veya bir başkası onu bu hakkından alıkoyamaz. Fakat anne çocuğunu emzirmek istemezse, baba, çocuğunu emzirecek bir süt anne bulur.

Annenin, çocuğunu emzirmesinin vacib olmasıyla, bir hak olması arasındaki farkı belirttikten sonra, çocuğunu emzirmek, anneye vaçib mi­dir, yoksa bir hak mıdır meselesini ele alalım.

Şafii mezhebinde fetva, annenin çocuğunu emzirmesinin bir hak olduğu yönündedir. Anne istediği zaman bu hakkını kullanabilir (çocuğunu emzirebilir). Fakat anne, çocuğunu emzirmesi için zorlana­maz. Ancak çocuğu emzirecek bir süt anne bulunamazsa, zaruret nede­niyle çocuğunu emzirmek annenin üzerine vacib olur.

Rıdâ´nın (Emzirmenin) Anneye Vacib Olmadığının, Sadece Annenin Hakkı Olduğunun Delili

Emzirmenin, anne için bir hak olup vacib olmadığının delili şu ayet­tir .

Anneler, çocuklarını-emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki yıl emzirirler. Bu müddet zarfında (emziren annelerin) yiyeceği ve giyeceği mârufen çocuğun babasına aittir. (Bakara/233)

Ayrıca Allah Teâlâ ´Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse onlara ücretlerini ödeyin´ (Talak/6) buyurmaktadır.

Allah Teâlâ´nın ´Anneler, çocuklarını emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki yıl emzirirler´ (Bakara/233) sözünde, muhtemel iki mânâ vardır: Anneler çocuklarını emzirmek mecburiyetindedir veya anneler çocuklarının emzirilmesinde hak sahibidirler.

Allah Teâlâ ´Anneler çocuklarını emzirmek zorundadır´ deseydi, bi­rinci ihtimal kesinlik kazanırdı. Ancak Allah Teâlâ´nın ´Eğer güçlük içine girerseniz, bu durumda (çocuğu babasının hesabına) bir başkası emzire­bilir´ sözü, emzirmenin annenin bir hakkı olduğu görüşünü destekler. Zira emzirme annenin üzerine vacib olsaydı, Allah Teâlâ ´Bu durumda (çocuğu babasının- hesabına) bir başkası emzirebilir´ demezdi. Ayrıca çocuğun emzirilme hususunda anne ile baba arasında güçlük veya ihtilaf da sözkonusu olmazdı. Allah Teâlâ ´Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse onlara ücretlerini ödeyin´ (Talak/6) buyuruyor ki bu, Bakara sûresinin 233- ayetinin mânâsını açıklar. Zira emzirme annenin üzerine vacib olsaydı, çocuğunu emzirdiği için ücret hakkına sahip olmazdı. Çünkü vacib olan birşeyi yerine getirmek ücrete tâbi değildir. Allah Teâlâ´nm ´Şayet sizler için (çocuklarınızı) emzirirlerse onla­ra ücretlerini ödeyin´ (Talak/6) buyurması, annenin emzirip emzirme-mekte muhayyer olduğuna delâlet eder.

Kısacası çocuğunu emzirmek annenin hakkıdır; anne bu hakkını is­terse kullanır, istemezse kullanmaz. Çocuğunu emzirmek anne üzerine vacib değildir. Anne emzirmek istemezse, bu hususta zorlanamaz. Ancak kadı, annenin çocuğunu emzirmesine hükmetmişse, zaruretten ötürü çocuğunu emzirmek zorundadır.

Rıdâ´nın (Emzirmenin) Vaeib Olmayıp Hak Olmasının Üzerine Terettüb Eden Hususlar

Yukarıdaki izahlarımızdan, rıdâ´nın (emzirmenin), annenin üzerine vacib olmayıp hak olduğu anlaşılmıştır. Bu hakkın üzerine terettüb eden hususları şöyle hülasa edebiliriz: Koca, hanımını çocuğunu emzirmek için´zorlama yetkisine sahip değildir. Koca hanımını zorlarsa, kadın ona itaat etmemelidir. Bu itaatsizlik, kadını âsi yapmaz. Ancak çocuğun anne­sinden başka emzirecek kimse bulunmadığı zaman, zaruret nedeniyle anne çocuğunu emzirmek zorundadır. Çünkü bu durumda çocuğun ha­yatı sözkonusudur. Eğer kadın isterse, kocası örf ve âdete göre onun em­zirme ücretini vermelidir. Günümüzde olduğu gibi kadın emzirme ücreti istemezse, kocasının ona ücret verme mecburiyeti yoktur.

Rıdâ´dan (Emzirmeden) Doğan Akrabalık ve Hükümleri

Bir kadın, yabancı bir çocuğu emzirdiğinde çocuk kadının oğlu gibi olur, kadının kocası da çocuğun babası gibi olur ve bu akrabalık üzerine şu hükümler terettüb eder:

A. Bir çocuğu emziren kadınla o çocuğun evlenmesi haramdır. Çocuğun başka bir kadınla evlenmesi halinde, karısının akrabalarından kimler kendisine haram olursa, süt annenin de onlar gibi yakın olan ak­rabaları kendisine haram olur. Bu bakımdan, süt annenin kızı ve kızkardeşi, süt çocuğa haram olur. Çünkü biri teyzesi, biri de kizkardeşi hükmündedir. Süt annenin çocuklarının çocukları ve torunları da böyle­dir. Çünkü bunlar kardeşlerinin kızları ve torunları hükmündedir. Süt an­nenin annesiyle evlenmek de haram olur. Zira bu ninesi hükmündedir. Bunların tümü, süt çocuğa haramdır. Çünkü bunlar onun süt annesi ve süt babasının nesebindendirler.

Bir kadından süt emen çocuğa haram olan kişiler şunlardır: Süt ba­banın kızkardeşi, zira halası hükmündedir. Süt babanın kızı, isterse başka bîr kadından olsun. Çünkü o da kızkardeşi hükmündedir. Süt babanın çocuklarının kızları da ona haram olur; zira bunlar erkek ve kızkardeşin kızları hükmündedir. Süt babanın annesi de ninesi hükmünde olduğundan onunla da evlenmesi haramdır.

B. Süt annenin ve onun yakınlarının da süt çocukla evlenmeleri ha­ramdır. Bu kişilerin, süt çocuğun çocuklarıyla da evlenmeleri haramdır. Süt annenin anneliği, neseb anneliği gibi olduğundan onun nesebinden olan herkes süt çocuğa haramdır. Süt çocuğun nesebinden gelenler için de´hüküm böyledir.

C. Süt annenin, süt çocuğun babası, amcası ve kardeşleri ile evlen­mesi caizdir. Çünkü onlar süt annenin nesebinden uzak yabancılar hük­mündedir.

Rıdâ (Emzirme) Nedeniyle Haremliğin Delili

Yukarıda beyan ettiğimiz hükümlerin delili Kur´an ve Sünnet´tir:

Süt anneleriniz ve süt kızkardeşleriniz(le evlenmeniz haramdır). (Nisa/23)

Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Süt (emmek) viladet ve nesebin haram kıldığı herşeyi haram kılar.[1]

İbn Abbas şöyle rivayet etmektedir: “Hz. Peygamber´in, Hamza´nın kızı ile evlenmesi istenildi de Hz. Peygamber ´O bana helâl olmaz. Çünkü o benim süt kardeşimin kızıdır. Rahimden haram olan, sütten de haram olur´ buyurdu”.[2]

Yukarıda zikrettiğimiz ayet, süt annenin ve kızının, süt emen çocuğun annesi ve kızkardeşi hükmünde olduğuna delâlet etmektedir.

Zikrettiğimiz hadîslerden de emzirmekle olan anneliğin neseble olan annelik hükmünde olduğu anlaşılmıştır. Bu bakımdan öz annenin çocuğuna.haram olan yakınları kimlerse, onlar süt annelik nedeniyle de haram olurlar.

Haramlığı Meydana Getiren Emzirmenin Şartları

Her emzirme nedeniyle haramlık meydana gelmez. Haramlığı mey­dana getiren emzirmenin iki şartı vardır:

1. Süt emen çocuk iki yaşını doldurmamış olmalıdır.

İki yaşını geçen çocuğun emmesi haramlık meydana getirmez. Bunun delili şu ayetlerdin

Anneler çocuklarını emzirmeyi tamamlatmak isteyen kimse (baba) için tam iki yıl emzirirler.

(Bakara/233)

(Çocuğun) sütten kesilmesi de iki senede olmuştur.

(Lokman/14)

Hz. Peygamber de şöyle buyurmuştur:

Süt emme, küçük yaşta ve iki senenin altında olursa mahrem kılar.[3]

Süt emme, ancak (çocuk) memeden (emmekte iken) bağırsaklan ya­ranı ve sütten kesilmeden önce olanı mahrem kılar.[4]

Hz. Aişe şöyle anlatıyor: Rasûlullah benim yanıma girdiğinde yanım­da bir erkek oturmakta idi. Yanımda bir erkeğin oturması Rasûlullah´a ağır geldi. Ben de yüzündeki öfkeyi gördüm ve dedim ki:

– Ey Allah´ın Rasûlüî Bu benim süt kardeşimdir.

– Kimlerin süt kardeşleriniz olduğunu iyi araştırın. Çünkü ndâ, ancak mecaa´dandır (kendisi ile hürmet sabit olan rıdâ, yalnız açlığını sütle giderebilen emzik çağındaki süt çocuğu hakkında muteberdir).[5]

2. Emzirme, ayrı zamanlarda olmak üzere beş kere olmalıdır.

Emzirmenin, ayrı zamanlarda olup olmadığını örf belirler. Çocuk do­yup emmeyi bıraktığında, bir defa emmiş olur. Eğer sık sık memeyi bırakır tekrar başlarsa, bunların tümü bir emme kabul edilir.

Bu hükmün delili, Hz. Aişe´den nakledilen şu rivayettir: ´Kur´an´da indirilenler içinde (nikâhı) haram kılan malum (doyurucu) on emme vardı. Sonra bunlar beş malum emme ile nesholundular. (Kendilerine

nesh haberi ulaşmayan bazı muhitlerde) bunlar hâlâ Kur´an´dan olmak üzere okunurken Rasûlullah vefat etti´.[6]

Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:

Bir defa veya iki defa emzirmek veya emmek haram kılmaz.

[7] Süt Akrabalığının Üzerine Terettüb Eden Hükümler

Sütten meydana gelen akrabalık üzerine, biri haramhkla, diğeri helâl­likle olmak üzere iki kısım hüküm terettüb eder: Haramlık, nikâh ile, he­lâllik de halvet ve bakmakla ilgilidir. Bu bakımdan süt nedeniyle akraba olanların, neseb nedeniyle akraba olanlar gibi birbirleriyle evlenmeleri haram olur. Tıpkı oğulla, annenin ve annenin anneleri ve ninelerinin, kızkardeş ve kızkardeşin ne kadar aşağı inerse insin bütün kızları, baba-bir kızkardeş veya anabir kızkardeşin ve-onların kızları, halalar, ana-ba-babir erkek kardeşin, bababir erkek kardeşin, anabir erkek kardeşin kızları ve torunları haram olduğu gibi, ndâ (emzirme) nedeniyle de bun­lar derecelerine göre haram ojur. Bunların izahı daha önce yapıldığı için burada tekrar etmeye gerek yoktur. Kişinin, kaymvâlidesiyle, hanımının başka kocadan olan kızıyla ve babasının diğer hanımiyla evlenmesi ha­ramdır. Bunların haram olması musaheret (dünürlük) sebebiyledir. Musaheret (dünürlük) sebebiyle haram olanlar, süt nedeniyle de haram ´ olurlar. Hz. Peygamber´in, bütün bu hükümlerin delili olan ´Neseb nede­niyle haram olanlar, rıdâ (emzirme) nedeniyle de haram olurlar´[8] sözünü daha önce nakletmiştik.

Süt Nedeniyle Helâl Olmanın Üzerine Terettüb Eden Hükümler

Neseb nedeniyle helâl olan hususlar, emzirme nedeniyle de helâl olur. Erkek ve kızkardeşin neseb nedeniyle birbirlerine bakmaları helâl olduğu gibi, rıdâ (emzirme) nedeniyle de birbirlerine bakmaları helâl olur. Rıdâ (emzirme) nedeniyle kardeş olan bir erkekle bir kız yalnız ka­labilir, birlikte uzun bir yolculuğa çıkabilirler. Ancak bu hüküm, süt kızkardeşine ve diğer mahremlerine şehvetle bakmasına ruhsat teşkil et­mez. Zira bu, neseb nedeniyle mahrem olanlar için de haramdır.

Bu yüzden müteahhir fakihler ´Zaruret (ihtiyaç) olmadığı takdirde bir kadının yabancı bir çocuğu emzirmemesi gerekir´ demişler ve süt akra­balığı nedeniyle kadınlarla erkeklerin ihtilafını caiz görmemişlerdir; zira bazen bu ihtilat, birtakım serlere ve haramlara sebep olabilir. Çünkü dinî yasaklık zayıf, fıtrî yasaklık ise yoktur.

——————————————————————————–

[1] Buharî/2553, Müslim/1444, (Hz. Aişe´den)

[2] Buharî/2502, Müsîim/1447

[3] Dârekutnî, IV/174

[4] Tirmizi /ll6l, (Ümmü Seleme´den)

[5] Buharî/4818, Müslim/1455

[6] Müslim/1452

[7] Müslim/1451, (Ümmü Fadl´dan)

[8] Buharî/2502, Müslim/1447, (İbn Abbas´tan)