Münasahat kelimesi, münasaha´mn cem´idir. Münasaha ise mas-tar´dır. Mastarın cemed ilmemesi gerekir, fakat burada münasahat m değişik çeşitleri olduğundan dolayı cemedilmiştir. Münasahat kelimesi, nesh kökünden alınmıştır. Nesh lugatta şu mânâlara gelir:
1. İzale etmek; silmek
2. Tağyir etmek, bozmak
3. Nakletmek
Nesh´in ıstıSahî mânâsı ise şer´î bir hükmün başka bir hükümle kaldırılmasıdır. Meselâ Beyt´ul-Makdis´in kıble olma hükmü, Kabe´nin kıble yapılmasıyla ortadan kalkmıştır.
Münasahat, feraiz ilmi ıstılahında ´Ölenin mirasçılarından -birinin veya birkaç tanesinin tereke taksim edilmeden önce ölmesi´ anlamına gelir. Birinci mesele, ikinci mesele ile izale edildiğinden buna münasaha adı verilmiştir veya mirasın, bir mirasçıdan başka bir mirasçıya nakledil -mesidir. Görüldüğü gibi münasahat´m lügat mânâsı ile ıstılahı mânâsı arasında uyum vardır.
Münasahat Meselesinde Terekenin Taksim Edilmesi
Ölen kişinin mirasçılarından biri terekenin taksim edilmesinden önce ölürse, mirasın taksimi şu usûllere göre yapılır:
1. Mirasçılar sayılarak her mirasçının payı ortaya çıkarılır, birinci ölü için müstâkil bir mesele vaz´edilir.
2. Birinci ölünün meselesi tashih´e muhtaç ise tashih edilir.
Bu meselenin tashih edilmesi de daha önce meşelerin tashihinde kullanılan kurallar ve kaideler çerçevesinde olur.
3- İkinci öiünün meselesi müstâkil bir meseie vazedilerek mirasçılar -isler birinci ölünün mirasçıları olsun, ister başka mirasçılar olsun- sayılır ve ikinci ölünün terekesinden herbirinin paylan lesbit edilir.
4. İkinci Ölünün meselesi tashih´e muhtaç ise tashih edilir.
5. İkinci ölünün birinci ölüden alacağı miras payı ile meselenin aslına veya tashihine bakılır.
Eğer 1/3 meselenin aslı veya tashihi olursa, iki meseleyi cemeden rakam birinci meselenin tashih olunacağı kaynak kabul edilir. Eğer birinci meseleden aldıkları paylar meselenin aslına veya tashihine uygun düşerse, meselenin aslının yarısı alınır birinci meselenin aslı veya tashihi ile çarpılır. Çıkan sonuç meseleleri cemeden rakamdır.
Eğer ikinci ölünün alacağı miras payı, meselenin aslına veya tashihine mübayin ise birinci meselenin aslı veya tashihi, ikinci meselenin aslı veya tashihi ile çarpılır, çıkan sonuç meseleleri cemeden rakamdır.
6. Her iki meselede de mirasın durumuna bakılır.
Sadece birinci meseleden miras alacak olan kişi payını, eğer tevafuk varsa ikinci meselenin aslının yansı ile, eğer tebayün varsa ikinci meselenin aslı ile çarparak alır.
Birincice ikinci meselelerin her ikisinde de mirasçı olan kişi payını, birinci meselede tevafuk varsa ikinci meselenin aslının yarısı ile, tebayün varsa meselenin aslı ile çarparak alır veya payını ikincisinden alır. Bu da ikinci ölünün payının yansı ile çarpıldığında muvafakat varsa, veya tamamıyla çarpıldığında tebayün varsa böyle olur. Sonra iki pay biraraya getirilerek ana meseleden çıkarılıp alınır. Bu kaide ve kuralları açıklayan misaller şunlardır:
1. Misal
Mümasil Olduğu Zaman İkinci Ölünün Paylan Meselesi
Burada (Tablo 50) ölen kadının geride kocası, annesi ve amcası kalmıştır. Sonra terekenin taksiminden önce koca da ölmüş ve geride üç oğlu kalmıştır.
(Asi) II. Mesele
(Asi) I. Mesele
. Toplam
6
3
6
T
3
Koca
1/2
2
Yabancı kadın
2
Anne
1/3
1
Yabancı erkek
1
Amca
Asa be
3
Uç Oğul-Asabe
(Tablo 50)
Bu meselede koca, hanımının terekesinin yarısını alır, çünkü kadının mirasçı olacak çocuğu yoktur. Anne de terekenin 1/3´ini alır. Kadının çocuğu olmadığı için amca da asabelik yoluyla geriye kalan malın tamamım alır. Burada meselenin aslının altı olduğu açıktır. Çünkü mahreçler (2 ve 3) mü.tebayindir. Biri diğeriyle çarpıldığında (2×3=6) meselenin aslı ortaya çıkar ki bu da 6´dır. Buna binaen kocanın payı 3, annenin payı 2, amcanın payı da l´dir.
İkinci meselede ise ölen kişinin karısı ve üç oğlu kalmıştır. Burada meselenin aslı, çocukların sayısı olan 3´tür. İkinci ölünün -kocanın-mese-lesi ile birinci ölüden almış olduğu mirasa baktığımızda aralarında tema-süİ olduğu görülür. Bu yüzden derleyici olan, birinci meselenin aslından tashih edilir ve her varise oradaki payı verilir.
Başka bir misal:
Ölen kadının geride kocası ve bababir olan iki kızkardeşi kalmıştır. Sonra o kızkardeşlerden biri tereke taksim edilmeden önce öimüş ve geride kızını bırakmıştır.
Toplam
(Asi)
II. Mesele
(Asi)
I. Mesele
7
2
(Avl) 7
6
3
3
Koca
1/2
3
1
Bababir kız
Asabe
2
Anabir kızkardeş
2/3
T
2
Bababir kızkardeş
1
1
Kız
1/2
(Tablo 51)
Burada koca malın yarısını,- bababir iki kızkardeş de 2/3´ini alırlar. Bu mesele de daha önceki mesele gibi ikinci ölünün (kızkardeş) payının birinci meseleye mümasil olduğu görülmektedir. Birinci mesele hangi noktada tashih edilmişse, cemedici mesele de orada tashih edilir. Ancak burada avî vardır ve iki kızkardeşten biri, birinci ve ikinci kizkârdeşine mirasçı olur. Kızkardeşin öz kız ile beraber olması halinde başkasıyla beraber olduğunda asabe kabul edileceği malumdur. Nitekim bu, birinci meselede açıktır.
II. Misal
İkinci Ölünün Paylarının Birinci Meseleye Muvafık Olması
Burada ölen kadının kocası, annesi ve amcası kalmıştır. Sonra koca da ölmüş geride annesini, anabir olan iki kardeşini ve bababir olan kardeşini bırakmıştır. Bunun misali Tablo 52´de olduğu gibidir.
(D
(2)
Toplam
II. Mesele
I. Mesele
12
6
6
T
3
Koca
1/2
4 .
Ybn. ka.
2
Anne
1/3
■ 2
Ybn. er.
1
Amca
Asabe
1
1
Anne
1/6
2
2
Anabir iki kardeş
1/3
■ 3 ^
3
Bababir kardeş
Asa be
(Tablo 52)
Birinci meselede koca vardır ve maiın yansı onundur. Anne vardır ve malın 1/3´i de onundur. Geriye kalanı da asabe yoluyla amca alır. Birinci ve ikinci meselenin payîarı mirasçılara taksim edilir de ikinci ölünün (koca) payları ile meseleye bakıldığında 1/3 de mütevafık oldukları görülür. Bu durumda ikinci meselenin 1/3´i (2) alınır -ki bu meselenin aslının yarısıdır- birinci meselenin asiı ile (2×6=12) çarpılırsa, cemedici meselenin aslı 12 olur. Sonra birinci meseleden mirasçı olanın payı ile ikinci meselenin aslının yansı çarpılırsa, annenin payı 2×2=4 olur. Amcanın payı 2×1=2 olur. Bu da cemedici meselenin altına eklenir.
İkinci meseleden mirasçı olan kişinin payı, ikinci ölünün payının yarısı ile çarpılır ki o da birdir. Böylece annenin payı ikinci meselede 1×1-1 olur. Annebir olan iki kardeşin payı 1×2=2 olur. Bababir olan kardeşin payı 1×3=3 olur. Bu da cemedici meselenin altına yazılır. Eğer cemedici meseledeki mirasçıların paylan toplanırsa, cemedici meseleye eşit olduğu görülür; Bu da yapılan işlemin doğru olduğuna delâlet eder.
Başka bir misal:
Burada ölenin gerisinde babası, annesi, kızı, oğîu kalmıştır. Sonra tereke taksim edilmeden önce oğul da ölmüş ve geride hanımı ile oğlunu bırakmıştır.
(D
(3)
(3)
Toplam
II. Mesele
Tashih
Asi
54
24
18
. 6
13
4
Dede
1/6
3
1
Baba
1/2
13
4
Nine
1/6
3
1
Anne
1/3
12
0
Ana- bababir kız-kardeş
M
4 ”
■ 4 ■
Kız
Asabe
T
8.
Oğul
3
3
Zevce
1/8
. 13
13
Oğul
Asabe
(Tablo 53)
Bu meselede babanın birinci meseleden 1/6, annenin de 1/6 hakkı vardır. Geriye kalan malı ise asabelik yoluyla oğul ve kız alır. Burada meselenin aslı altıdır. Çünkü baba ile annenin payı olan 1/6´in mahreci aynıdır. 6 payın biri babanın, biri annenin, geriye kalan 4 pay ise iki oğula, bir kıza olmak üzere taksim edilir. Oysa 4 pay oğul ve kıza kesirsiz olarak taksim edilemez. Bu durumda mesele tashih edilir. Fertlerin sayısı ile paylar arasında tebayün olduğu için meselenin aslı olan 6 ile fertlerin sayısı olan 3 (erkek çocuk, iki kız sayıldığı için fertlerin sayısı 3 kabul edilir) çarpılır (3×6-18) çıkan sonuç meselenin tashihi olur.
İkinci meselede ise, birinci meselede baba olan kişi dede oluyor, anne de nine oluyor, kız ise ana-bababir olan kızkardeş oluyor. Bu durumda dede 1/6, nine de 1/6 alır. Ana-bababir olan kızkardeş ise oğul tarafından hacbedilir (mirastan mahrum edilir). Kadın ise 1/8 alır, geriye kalan malı da asabelik yoluyla çocuk alır. İkinci meselenin aslı yirmidört-tür (24). Çünkü kadının payının mahreci ile ana ve babanın paylan olan 1/6´in mahreci arasında, ikisininde kesirsiz olarak yarıya bölünmesi açısından tevafuk vardır. Bu durumda birinin tevafuku, diğer meselenin aslı ile çarpılır (4×6=24), çıkan sonuç meselenin aslı olur. Meselenin aslı 24 pay olduğunda 4 pay dede, 4 pay nine, 3 pay kadın, 13 pay da oğul alır. Burada ikinci ölünün birinci ölüden aldığı pay ile meselenin aslına bakıldığında 1/8 de mütevakıf oldukları görülür. Meselenin birinin 1/8 i alınır da diğer meselenin aslı ile çarpılırsa, çıkan sonuç iki meseleyi cemeden rakam olur (3×15=45). Sonra ikinci meselenin aslının yarısı alınır ve o´birincinin katında payın parçası yapılır, onunla da birinci meseleden varis olan her varisin payı çarpılır. Sonra ikinci ölünün payının yansı alınır ve o ikinci meselenin katında sehmin parçası yapılır. Onunla da ikinci meseleden ve her iki meseleden mirasçı olanların payları çarpılır ve böylece herkesin iki meseleden olan paylan cemedümiş olur. Bu da cemedici meseienin altına yazılır. Böylece mesele halledilmiş olur; daha önceki meselede açıkça belirtildiği gibi her mirasçı payını alır.
III. Misal
.
İkinci Ölünün Paylarının, Meselesine Mübayin Olması
Burada ölenin geride kocası, annesi ve amcası kalmıştır. Sonra tereke taksim edilmeden önce koca da ölmüş ve bir kızı, üç tane de ana-bababir kardeşi kalmıştır. \ .
(3) (5)
(10)
Toplam
II. Tashih
I. Mesele
Mesele
60
10
2
6
T
3
Koca
1/2
20
–
2
Anne
1/3
10
–
1
Amca
Asabe
15
5
1
Krz
1/2
15
5
1
Beş Ana-bababir kızkar-deş
Asabe
(Tablo 54)
Bu meselede ikinci ölünün birinci meseledeki payı olan 3 ile meselesi arasında tebayün oîduğu açıkça görülmektedir. Bu nedenle birinci meselenin aslı, ikinci meselenin tashihiyle çarpılır (6×10=60) çıkan sonuç cemedici olur.
İkinci meselede 1/10 tashih yapıldığı görülür ki bunun nedeni sudur: Çünkü beş kardeşin payını onlar arasında kesirsiz olarak taksim etmek mümkün değildir. Zira onların sayılan ile paylan arasında tebayün vardır. Bu nedenle meselenin aslı olan 2, kardeşlerin sayısı olan 5 ile çarpılır (2×5=10), böylece mesele 10 ile tashih edilmiş olur. Sonra birinci meselede payı olan kimselerin sayısı, üçüncü meselenin tashihiyle çarpılır, böylece annenin payı 2×10=20, amcanın payı. da 1×10=1.0 olur. Bu, cemedici meseienin altına yazılır. İkinci meseleden payı olan kişinin payı ile ikinci ölünün birinci ölüden aldığı pay çarpılır. Böylece kızma payı 3×5=15 olur, ana-bababir olan kardeşlerin payı 3×5=15 oiur. Bu da derleyici meselenin altına yazıldığında, bu paylarla derleyici meselenin eşit olduğu görülür. Bu da yapılan taksimin doğru, olduğuna delâlet eder.
Başka bir misal:
(D (3)
(18),
Toplam
II. Tashih
II.
Mesele
I. Mesele
144
18
6
8 .
21
3
1
Anne
1/6
1
Zevce
1/8
41
5
Ana-ba– babir kızkar-deş
2
Oğul
41
■ 5
5
Ana-ba-babir kızkar-deş
Asabe
2
Oğul
Asabe
41
5
Ana-ba-babir kızkar-deş
2
Oğul
T
1
Kız
_—_—__
(Tablo 55)
Burada, ölen kişinin geride karısı, üç tane oğlu ve bir kızı kalmıştır. Sonra tereke taksim edilmeden önce kız da ölmüştür.
Bu meselenin hallinden açıkça ortaya çıkan şudur: Birinci mesele sekizden, ikinci mesele de o meseleden halledilir. İkinci meselenin aslı, birinci meselenin aslı ile çarpılır, elde edilen 144 rakamı iki meseleyi derleyici rakam olur. Hanımın birinci meseledeki payı olan 1, 18 ile çarpılır (1×18=18), ikinci meselede anne olmak itibariyle hanımın payı olan 3, 1 ile çarpılır (3×1=3), çıkan sonuç ikinci ölünün payı olur. Bu da birinci meseledeki 3´e eşittir. Birinci meseledeki her mirasçının payı olan 2, 18´le çarpılır (2×18=36) ve herbirine birinci meseleden 36 pay düşer, ana-bababir kardeş olduklarından dolayı ikinci meseleden de herbirine 5 pay düşer, bu da birle çarpılır (5×1=5), sonra herkesin iki meseledeki payları cemedilir. Bunun neticesi şöyle olur:
Anne: 3 + 18=21
Oğul: 5+36=41
Oğul: 5+36=41 .
Oğul: 5+36=41
Nitekim bu, daha önceki meselede de açıkça görülmektedir.
Münasahat hususundaki bu hükümler, ölen kişinin varislerinden birinin tereke taksim edilmeden önce ölmesi halinde böyledir. Tereke taksim edilmeden önce varislerden iki kişi öldüğünde, işlem derleyici birinci meselededir. Birinci derleyeci, birinci mesele gibi kahul edilir. İkinci öiü ise yeni bir mesele kabul edilir. Üçüncü ölünün meselesi ile derleyici rakam arasında birinci ölü ile ikinci ölü arasında bahsi geçen kaide ve kurallar uygulanır. Bunları tekrar etmeye gerek yoktur.
Tereke taksim edilmeden önce, varislerden ölen ikinci kişi mirasçı olamaz, sadece birinci ölünün varisleri mirasçı olurlar. Onİarın ikinci ölüden miras almaları, birinci ölüden miras almaları gibidir. Bu durumda varislerden ölen ikinci kişi, birinci ölünün varisleri arasında sayılmaz. Tereke, diğer mirasçılar arasında taksim edilir: Çünkü onlar bir yolla buna hak kazanmışlardır.
_Bunun misali şudur: Bir kişi ölür de geride ana-bababir olan dört kardeşi kalırsa, tereke taksim edilmeden önce kardeşlerden ikisi ölürse, ilk ölen kardeş haricindekiler hiç yok hükmünde kabul edilerek tereke diğer kardeşler arasında taksim edilir.
