Umumî Açıklama:
Hul´ ve hal´ giyilmiş bir elbiseyi çıkarmak mânasındadır. Ancak hul´, bir nevi boşanmayı ifadede ıstılah olmuştur. Muhâlaa kelimesi de aynı mânada kullanılır. Karı ile koca, aralarındaki ilginin fazlalığı sebebiyle, bizzat âyet-i kerimenin nassıyla (Bakara 187) birbirlerine libas (giysi) olarak tavsif ve telâkki edilmişlerdir. Şu hâlde boşanma, bu elbisenin çıkarılmasına teşbih edilerek hul´ denmiştir.
Hul´ boşanmanın bir nev´idir. Daha ziyade kadının boşanma talebinin erkek tarafından kabul edilmesiyle vukua gelen boşanmayı ifade eder. Boşanma yetkisi normalde erkeğin elinde bulunması sebebiyle, kadın, bir ivâz (karşılık) mukabilinde kocasını boşanmaya ikna etmiştir. Mesela mehr-i muacceli iade eder, mehr-i müeccelinden vazgeçer veya belli bir meblağda anlaşır. Şu halde kocanın, zevcesine: “Şu kadar meblağ mukabilinde seni hul´ ettim” demesi durumunda zevcenin “kabul eyledim” demesi ile boşanma tahakkuk eder.
Hul´ muamelesi emir sigasıyla da olabilir. Şöyle ki koca, hanımına: “Nefsini şu kadar meblağ mukabilinde hul´ et” der, zevece de “hul´ ettim” derse, boşanma tamam olur.
Boşanma bu muhtevâda (yani kadının, kocayı bir ivaz mukabili boşanmaya razı etmesi suretinde) olmak şartıyla, başka kelimeler de kullanılabilir. Mesela koca zevcesine: “Nefsini mehrin mukabilinde sana bey´ ettim (sattım) dese, öbürü de, “iştira ettim (satın aldım)” dese boşanma gerçekleşir.
Mevzu ile alâkalı teferruat, fıkıh kitaplarının talâkla ilgili bölümlerinde yer alır. Burada şunu belirtmek isteriz: Hul´ suretiyle boşanmanın meşruiyeti hususunda ulemânın icmaı mevcuttur. Zira Kur´ân-ı Kerim´de bunun cevazını ifade eden âyet mevcuttur.”
Boşanma iki defadır. Ondan sonrası ya iyilikle tutmak, ya güzellikle salmaktır. Ey zevcler, onlara (kadınlara) verdiğiniz bir şeyi (mehri) geri almanız size helâl olmaz. Meğer ki erkekle kadın Allah´ın sınırlarını (evlilik haklarını) ayakta tutamayacaklarından korkmuş, (ümidlerini kesmiş) olsunlar. Eğer bu suretle siz de onların (zevc ve zevcenin) Allah´ın sınırlarını hakkıyla muhâfaza ve îfa edemeyeceklerinden korkarsanız o halde (kadının serbest boşanması için) fidye vermesinde ikisi üzerinde de vebal yoktur…” (Bakara 229).
Âyet, önce normal boşanmalarda kadına verileni geri almayı yasaklar. Ancak kadın ve kocanın birbirlerine karşı evliliğin getirdiği vazifeleri yerine getiremeyeceklerinden korkulması halinde, kadının fidye diye ifade edilen bir nevi boşanma tazminatı ödeyerek boşanmasını tecviz etmekle, hul´ suretiyle boşanmaya yer verir ve başlıca şartını belirtir.
Âlimler, bu korku halinin, kadının, erkekten gerek hulken ve gerekse halken, yâni ahlâk yönüyle veya yaratılış yönüyle nefret duymasıyla tahakkuk edeceğini belirtirler. Misal olarak kadının: “Senin için cünüblükten yıkanmayacağım” sözünü kaydederler. Böyle bir sözün boşanmayı tecviz eden bir nefreti ifade ettiğini söylerler. Şu halde dinimiz, kadın böyle bir gerekçeyle boşanma hususunda ısrar ettiği takdirde, erkek kadından memnun da olsa, ivaz ödemek kaydıyla boşanmasını tecviz etmektedir. Bazı âlimler “gereklidir” demiştir. İvazın miktarı tesbit edilmemiştir. Mehirden vazgeçmek suretiyle olabileceği gibi, erkek, verdiğinden fazlasını da isteyebilir.
Buhârî´nin kaydettiği bir rivayete göre, Hz. Osman: “Saç tokasına varıncaya kadar her şeyi geri alabilir” demiştir. Ulemâ: “Verilen her şeyi almak dinen caiz ise de, mürüvvete yakışmaz” diye hükmetmiştir. Ebû Kılâbe, Muhammed İbnu Sîrin gibi bâzıları da: “Kadınla bir yabancı erkek görmedikçe, kocanın ivaz alması caiz değildir” görüşündedir. Ancak Cumhur âyeti ve sünnetteki tatbîkatı esas almıştır.[1]
ـ1ـ عن ثوبان رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]قال رسولُ اللّه #: أيُّمَا امْرَأةٍ اخْتَلَعَتْ مِنْ زَوْجِهَا مِنْ غَيْرِ مَا بَأسٍ لَمْ تُرَحْ رَائحَةَ الجَنَّةِ[. أخرجه الترمذى.وفي أخرى ‘بى داود: ]أيُّمَا امْرَأةٍ سَألَتْ مِنْ زَوْجِهَا طََقَهَا، وَذَكَرَ نَحْوَهُ[.وفي أخرى للنسائى عن أبى هريرة رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ: ]إنَّ المُخْتَلِعَاتِ هُنَّ المُنَافِقَاتُ[.
1. (1747)- Sevbân (radıyallâhu anh) anlatıyor: “Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
“Ciddi bir sebep olmadan, kocasından hul´ yoluyla boşanan kadın, cennetin kokusunu alamaz.” [Tirmizî,Talâk 11, (1186, 1187); Ebû Dâvud, Talâk 18, (2226); Nesâî, Talâk 34, (6, 168). Ebû Dâvud´un bir rivayetinde şöyle denmiştir: “Hangi kadın zevcesinden boşanma taleb ederse…” Ebû Hüreyre´nin Nesâî´de gelen bir rivayetinde: “Kocasından hul´ suretiyle boşanan kadınlar (günahça) münâfıklar gibidir” buyurulmuştur.][2]
AÇIKLAMA:
1- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): اَبْغََضُ الْحََلِ اِلَى اللّهِ الطََّقُ “Allah´ın en çok nefret ettiği helâl, boşanmadır” buyurmuştur.
Evet dinimiz, Hıristiyanlığın aksine, boşanmayı helâl ve meşru kılmıştır. Ama tecviz etmemiştir. Karı ve koca her iki taraf birbirlerinde gördükleri hoşlarına gitmeyen hususlara sabrederek basit şeylerden boşanmaya tevessül etmemeleri gerekir. Bu meselede kadınlar daha hissî, daha aceleci, daha çabuk boşanma yolları arayabilecekleri için, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onları zikrederek meselenin kerâhetine parmak basmaktadır. Hul´, kadının teklifi üzerine vukua gelen boşanma olduğu için, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) burada kadını mevzubahis etmiştir. Sebepsiz kadın boşayan erkeklerin durumu farklı olmamalıdır.
2- Hadis muhâlaa suretiyle boşanan kadınları bu işten zecretmek maksadıyla mübâlağalı bir üslubla gelmiştir. Bu durumdaki kadınların cennete girmeyeceği hükmü çıkarılmaz. Mamafih “girse bile kokusunu alamaz” te´vili de yapılmıştır.[3]
ـ2ـ وعن ابن عباس رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما: ]أنَّ امْرَأةَ)ـ1( ثَابِتِ بْنِ قَيْسِ بْن شَمَّاسٍ أتَتْ رسولَ اللّهِ #، فَقَالَتْ لَهُ: مَا أعْتِبُ عَلَى ثَابِتٍ في خُلقٍ وََ دِينٍ، وَلكِنِّى أكْرَهُ الْكُفْرَ في ا“سَْمِ: تَعْنِى تَبْغَضُهُ، فقَالَ #: أتَرُدِّينَ عَلَيْهِ حَدِيقَتَهُ؟ قالَتْ نَعَمْ، فقَالَ #: اقْبَلِ الحَدِيقَةَ وَطَلِّقْهَا تَطْلِيقَةً[. أخرجه البخارى والنسائى.»الحَدِيقَةُ«: البستان من النخل إذا كان عليه حائط.
2. (1748)- İbnu Abbâs (radıyallâhu anh) anlatıyor: “Sâbit İbnu Kays İbni Şemmâs (radıyallâhu anh)´ın hanımı Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)´e gelerek:
“Ben Sâbit´i ahlâk ve diyanetinden dolayı itab etmiyorum. Ancak İslâm´da küfre düşmekten korkuyorum -bu sözüyle nefret ettiğini söylemek istedi-” dedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
“(Mehir olarak aldığın) bahçesini iade eder misin ” diye sordu. Kadın:
“Evet!” deyince, Sâbit´e:
“Bahçeyi al ve onu boşa!” dedi. [Buhârî, Talak 12; Nesâî, Talâk 34, (6, 169); İbnu Mâce, Talak 22, (2056).][4]
AÇIKLAMA:
Bu rivayet, hul´un meşruiyyetine sünnetten bir örnektir. Kadın, Müslüman olduktan sonra küfre düşmekten korktuğunu ifade etmiştir. Ulemâya göre, bu söz “kadını imana girdikten sonra tekrar küfre düşmesine sebep olabilecek ciddi bir nefret hâlinin ifadesidir ve bu, fiilen de mümkündür.” “Müslüman olduktan sonra küfre yakışan bir ahlâka düşme korkusu da olabilir” diye de yorumlanmıştır. Her iki durumda da boşanmaları gerekmektedir. Bu sebeple Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) mehir olarak kadına verilenleri, erkeğe iâde ettirdikten sonra boşamasını emretmiştir.[5]
ـ3ـ وعن نافع عن موة لصفية)ـ1( رَضِىَ اللّهُ عَنْها: ]أنَّهَا اخْتَلَعَتْ مِنْ زَوْجِهَا بِكلِّ شَئٍ لَهَا فَلَمْ يُنْكِرْ ذَلِكَ ابْنُ عُمَرَ رَضِىَ اللّهُ عَنْهما[. أخرجه مالك .
3. (1749)- Nâfi, Safiyye (radıyallâhu anhâ)´nin bir azadlısından rivayet etmiştir: “Safiyye, kendine ait ne varsa hepsini vermek karşılığında kocasından ayrılmıştır da İbnu Ömer (radıyallâhu anhümâ) bunu yadırgamamıştır.” [Muvatta, Talak 32, (2, 565).] [6]
——————————————————————————–
[1] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/503-504.
[2] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/505.
[3] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/505.
[4] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/506.
[5] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/506.
[6] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:6/506. –
