Derviş-Sufi

Türkistan´da yetişen büyük velîlerden Kâdı Muhammed Zâhid (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: Dervişlik, yalnız bir yere çekilip oturmak, gökte uçmak, dağda ve mağarada bulunmak değildir. Dervişlik; gönlü, mâsivâdan, yâni Allahü teâlâdan başka herşeyden çevirmektir.

Konya´nın büyük velîlerinden Sadreddîn-i Konevî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri ile ilgili olarak şöyle anlatıulır: Bir defâsında Mevlânâ hazretleri Sadreddîn-i Konevî hazretlerinin dergâhına gitmişti. Karşılıklı durmuşlar, hiç konuşmuyorlardı. Bu sırada Sadreddîn Konevî´nin hizme- tini gören dervişlerden olan Hacı Mâruf Kâşifî içeri girdi. Bu hizmetçi de- fâlarca yaya olarak hacca gitmişti. Pekçok velînin sohbe­tinde bulunmuştu. İçeri girince, Mevlânâ hazretlerine; “Fakr nedir ” diye bir suâl sordu. Fakat hiç cevap vermedi. Bunun üzerine tekrar; “Fakr ne­dir ” diye sordu. Yine cevap vermedi. Tekrar tekrar sorunca, Mevlânâ hazretleri kalkıp gitti. Bunun üzerine Sadreddîn-i Konevî huzursuz olup; “Ey pîr-i ham! Neden vakitsiz suâl sorarsın Sordun cevap verdiler. Tek­rar neden sor- dun ” deyince, derviş; “Ne cevap verdiler ” dedi. “Fakrın târifini yaptı. O; “Allahü teâlâyı tanıyınca, dil tutulur.” hadîs-i şerîfi gere­ğince cevab verdi. Şimdi lâyık olan şudur ki, derviş, şeyhi huzûrunda tam bir teslimiyetle bulunmalıdır…”

Erzincan´da yetişen Velî ve tasavvuf şâiri Sâlih Baba (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin bâzı şiirleri:

Ömür cevherdir kadri bilinmez

Sakın gafletle geçirme zamânı

Cihanda şimdi kâl ehli çoğaldı

Söz ile kandırır nice cüvânı

*** *** ***

Şeyhim benim sultan imiş

Haktan bize ihsan imiş

Can derdine derman imiş

Görün beni aşk n´eyledi

Âhiri derviş eyledi

Bir sâlih-i mestâneyem

Ne uslu ne dîvâneyem

Bilmem beni ben ya neyem

Görün beni aşk n´eyledi

Âhiri derviş eyledi.

İstanbul´da yetişen büyük velîlerden Şeyh Ünsî Hasan Efendi (rah- metullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin sohbetlerine, Yaycı Mustafa Dede isminde birisi gelir giderdi. Nerede bir şeyh görse gider onunla görüşür, ona hizmet eder, ona meyl ve sevgi beslerdi. Bir gün onu Ünsî Efendiye medhettiler. O ise, onun bu hâlini beğenmezdi. Yaycı Mustafa Efendi, birçok kimse peşinde koşmuş ama teslim olmamıştı. Bir gün Ünsî Efendi sohbetinde; “Dervişin gönlü çatal olmamalıdır. Zîrâ gönülde ikilik, şirktir. Dervişin hocasına sevgisi sağlam olmalı. Şöyle ki: Bütün âlem şeyh ve mürşid dolsa, Allahü teâlânın feyzi bana ancak hocamdan gelir demeli- dir. O kişi mahrum kalmaz. Lâkin onun şeyhim dediği İslâmiyete tam mânâsıyla uymalıdır. Yoksa nefs ve şeytana tâbi şeyh sûretindeki kimse- ler şeyh olamazlar.” buyurdu. Soh­betini dinleyenler bu sözlerin niçin, ne- den söylendiğini önce anlayama­dılar. Yine bir gün Ünsî hazretleri; “Yaycı bu senin zannettiğin şey âdetullaha aykırıdır, olmaz. İmkânı dahi yoktur. Böyle bir mürşide kavu­şamazsın. İstifâden hiç olmaz. Sonra pişmanlığın faydası yoktur. Bektâşî sûretinde, hevâ ve arzulara tâbi, dilinin dîne aykı- rı sözlerini fazîlet zan­nedersin. Peygamber efendimizin beğenmediği kimseler içinde olmaktan sakınmak lâzımdır.” buyurdular. Öteden beri Ünsî Hasan Efendinin söy­lediği sözlerin kimin için olduğu anlaşılmış ol- du. Daha sonra durumu öğ­renenler, Yaycı Mustafa´dan tövbe etmesini ve bir büyüğe tâbi olmasını söylediler. Yaycı bu söylenenlere sükût etti. Oradakiler; “Yaycıda maya yok!” dediler.

Bir zaman sonra Yaycı Mustafa birisiyle Ünsî Efendinin huzûruna geldi. Bir ara getirdiği kişi abdest almak istedi. Yaycı hemen kalkıp ona hizmette bulundu. Bunun üzerine onun kim olduğu kendisinden sorul­dukta, hal sâhibi biri olduğunu bildirdi. O zaman Ünsî Efendi ona; “Yaycı senin gönlünde bunun sevgisi var. Bize olan sevgi dışarı çıkmış. Senin arzun kimde ise onun hizmetine koş!” buyurdu. Yaycı Mustafa üzgün bir şekilde oradan ayrıldı. Bir daha görünmedi. Ünsî Hasan Efendinin vefât­larından dört sene geçtikten sonra Yaycı Mustafa´nın bozuk yollara düş­tüğü, yüzündeki nûrun gittiği, haşâ Kur´ân-ı kerîme nazîre yazmaya bile cür´et ettiği görüldü, sonu da helâk oldu.

Hindistan evliyâsının büyüklerinden Ahî Sirâc (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine, bir gece dervişlerden bir zât misâfir olmuştu. Yatsı namazından sonra Ahî Sirâcüddîn Osman yatağına uzandı. Misafir olan derviş ise, namaz kılmaya başladı. Bir taraftan da, böyle büyük bir zâtın gece uyumasına hayret ediyordu. Sabah olduğunda, Ahî Sirâc hazretleri kalkıp, abdest almadan, birlikte sabah namazını kıldılar. Misâfir derviş, Ahî Sirâc´ın bütün gece zikrle meşgûl olup uyumadığını, ilk zamanda anlayamadığından bu hâle çok hayret ederek; “Allah, Allah! Ne garip iş­tir! Bütün gece yattınız. Sabahleyin ise abdest almadan namaz kıldınız!” dedi. Ahî Sirâc tevâzu edip; “Siz tâat ile meşgûl oluyorsunuz. Bizim ise, kıymetli bir malımız (rûhumuz) vardır. Büyük ve azılı bir düşman da (nef­simiz) onun peşinde olup, onu öldürmek için gayret etmektedir. Biz o kıy- metli malımızı korumak, düşmana teslim etmemek için uyumuyor, bek- çilik ediyorduk.” Bu sözleri hayretle dinleyen misafir derviş, o zâtın bü- yüklüğünü böylece daha iyi anlamış oldu ve; “Eğer âşık mescidde gö­rün- mezse de, onun kalbi dâimâ namaz iledir.” meâlinde bir beyit söyledi.

Evliyânın büyüklerinden Alâeddîn Âbizî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine dervişlikten sorulduğunda buyurdular ki: “Size mezarda fay­dası olmayacak her şeyle alâkanızı kesiniz. Dervişlik, elenmiş ve üzerine hafif su dökülmüş toprağa benzer. Ne üzerine basanın ayağını incitir, ne de o ayağa toz bulaştırır. Bu târif, dervişliğin kendisinin değil, sıfatının tâ­rifidir. Hakîkatte dervişlik, her zaman ve her işinde Allahü teâlâyı unut­mamaktır.”

Türkistan´da yetişen büyük velîlerden Ahmed Yesevî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hikmet denilen şiirler yazmıştır. Bu şiirler; Dîvân-ı Hikmet´te toplanmıştır. Bu manzumelerin konularından birisi şudur:

Hak yolunda olan dervişlerin halleri:

Yol üstünde oturup yolu soran dervişler

Ukbâdan haber duyup yola giren dervişler

Asâları elinde himmet kuru (kuşak) belinde

Rabbim yâdı dilinde, Allah diyen dervişler

Hırkaları eğninde, gönlünde yüz bin ayân

Biliniz, iki cihan, göze almaz dervişler

Sırrı ile söylerler, dile hikmet dizerler

Âşıkla can gözlerler rengi sarı dervişler.

Evliyânın meşhurlarından Ebû Bekr Verrâk (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretlerine, “Derviş, dünyâ ve âhirette mes´ûddur.” sözünün mâ­nâsı soruldu. “Dervişten dünyâda sultan vergi almaz. Âhirette Allahü teâ- lâ hesap sormaz.” buyurdular.

Derin âlim ve büyük velî Ebû Hamza Horasânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine “Garip kimdir ” diye sorulunca; Cevaben buyurdular ki: “Ülfetten sıkılandır. Yâni dost ve akrabâsından sıkılan ve onlara ya­bancılaşan kimsedir. Bir kimse her nevî ülfetten sıkılırsa o garîb olur. Zîrâ dervişin dünyâda vatanı yoktur. Vatan olmayan yerde ülfet sıkıntıdır. Der- vişin ülfeti, yaratılmışlardan ve Allahü teâlâdan başkasından kesi­lince, o her şeyden sıkılır. O işte o zaman garîb olur. Bu yüksek bir dere­cedir. En iyi bilen Allahü teâlâdır.”

Dîvân şâirlerinden ve mevlevî şeyhi Esrâr Dede (rahmetullahi teâlâ aleyh) şiirlerinde kırk yaşındayken girdiği Mevlevîlik yoluna ve evliyânın büyüklerinden Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî´ye büyük bir sevgi duyduğu görülmektedir. Bu hususta yazdığı bir şiiri şu beyitle son bulmaktadır:

.

Lutfuna muhtaçtır Esrâr-ı zâr

El-meded ey hazret-i Mollâ-yı Rûm.

Anadolu´da yaşayan büyük velîlerden Eşrefoğlu Rûmî (rahmetullahi teâlâ aleyh) dervişlik hususunda şöyle buyurdular.

GELSİN

Bu dervişlik yoluna

Sıdk ile gelen gelsin

Hak´tan özge ne ki var

Gönlünden silen gelsin.

Dervişlik dedikleri

Nihâyetsiz denizdir

Bu pâyânsız denizin

Mevcini duyan gelsin.

Derviş dili nûr doğar

Her lahza göğe ağar

Ben diyem doğru haber

Canına kıyan gelsin.

Dervişin gözü açuk

Dün ü güni uyanuk

Bu söze Rabbim tanuk

Bakmadan gören gelsin.

Dervişin kulağı sak

Hak´tan alır ol sebak

Deprenmeden dil dudak

Sözü işiden gelsin.

Dervişler Hakk´ın dostu

Canları ezel mesti

Aşk şem´ini yaktılar

Pervâne olan gelsin.

Bu Eşrefoğlu Rûmî

Dervişliğe geleli

Nefsindendir çektiği

Nefsin öldüren gelsin.

Şeyh Kutbüddîn Münevver (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri´nin memleketi olan Hânsî´ye çok yakın olan Bensî´de, bir zaman Sultan Mu- hammed Tuğluk konakladı. Orada bulunan kalenin bâzı yerleri harâb idi. Sultan, adamlarından Nizâm Nedrbârî´yi, durumu görüp incelemesi için, kalenin bulunduğu yere gönderdi. Bu sırada, sultan geldi diye her­kes sultânın bulunduğu yerde toplanmışlardı. Nedrbârî, kalenin alt kıs­mında surları kontrol için dolaşırken, orada, içinde insan bulunduğu anla­şılan bir ev gördü. Yanındakilere; “Bu ev kimindir ” diye suâl etti. “Hâce Nizâ- müddîn´in halîfesi, Hâce Kutbüddîn´in” dediler. “Hayret! Pâdişâh bu­raya kadar geldi de, bu zât onu görmeye gelmiyor.” dedi. Sultânın yanına dö- nünce; “Burada Şeyh Nizâmüddîn´in halîfelerinden biri var ki, pâdişâhı görmeye gelmedi.” dedi. Sultânın, sultanlık kibri harekete geldi. Kel Ha­san diye bilinen, mevkii yüksek bir adamını, Kutbüddîn Münevver´i ça­ğırmaya gönderdi. Kel Hasan geldi ve Kutbüddîn Münevver´in evindeki giriş yolunda oturdu. Hâce´nin oğlu Nûreddîn dışarı çıktı ve Kel Hasan´a; “Babam sizi içeri istiyor.” dedi. Kel Hasan içeri girdi. Müsâfeha edip otur- du. Sonra Kutbüddîn Münevver´e; “Sizi sultan istiyor.” dedi. Kutbüddîn; “Bu çağrılmamda irâde benim elimde midir ” dedi. O da; “Hayır, sultânın fermânı vardır, sizi götüreceğim.” dedi. Bunun üzerine Kutbüddîn Mü- nevver; “Allah´a hamd olsun ki, kendi isteğimle gitmiyo­rum.” buyurdu. Sonra evinde bulunanların yanlarına geçip; “Sizi Allahü teâlâya emânet ediyorum.” dedi. Bundan sonra seccâdesini omuzuna, bastonunu da eli- ne alıp, yaya olarak yürüdü. Kel Hasan, onun her hâ­linde bir velîlik a- lâmetleri görünce, kendisine; “Niçin yaya yürüyorsunuz. Yanınızda atlar var, bininiz!” dedi. “Lüzum yok, yaya yürüyecek kadar gücüm vardır.” buyurdu. Yolları üzerinde baba ve dedelerinin kabirlerinin de bulunduğu kabristanın yanından geçerken, Kutbüddîn Münevver, sultanın adamına; “Ziyâret etmeme ne dersin ” dedi. O da; “İyi olur.” dedi. Baba ve dede- lerinin kabirlerinin ayak ucuna gidip, duâdan sonra arz etti ki; “Ben sizin hücrenizden (yâni evimden) kendi arzumla dışarı çıkmadım. Beni elimde olmadan zorla götürüyorlar. Evde bulunanları pa­rasız bıraktım.” dedi. Türbeden çıkınca, adamın biri bir miktar gümüş para getirip, hazret-i Hâ- ce´ye hediye etti. O da; “Bunları benim evime götür, hiç paraları yoktur.” buyurdu. Sultânın otağına gelince, Kel Hasan, bu zâtta gördüğü fevkalâ- de hâlleri sultâna söyledi. Fakat sultan duymamazlıktan geldi ve bu zâtı huzûruna çağırdı. Pâdişâhın huzûruna gitmeden, o günlerde vezîr olan Fîrûz Şâh´a dedi ki: “Biz derviş kimsele­riz. Pâdişâhların meclisine girmek ve onlarla konuşmak nasıl olacağını bilmeyiz. Nasıl hareket edeyim ” O da; “Sizin hakkınızda sultâna bir şeyler söylendi. Hâl böyle olunca, yüksek hazretiniz ahlâkınızdan hiçbir şey değiştirmeyin.” dedi. Sultan bu sırada Hâce´nin geleceğini bildiğin­den, güyâ kendisi ile pek alâkalanma- mak için kalktı, yayını eline aldı ve ok atmakla meşgûl oldu. Fakat, onun heybetli hâlini görünce, dayana­madı ve büyük bir hürmetle yanına gelip, müsâfehâ etti. Kutbüddîn, sul­tânın elini öyle kuvvetli tuttu ki, daha bu ilk karşılaşmada, bu katı kalbli pâdişâh, ona karşı sevgi ve bağlılıkla doldu ve; “Biz sizin memleketinize geldik de, bizi terbiye etmediniz ve yüzü- nüzü görmek, sohbetinizde bu­lunmakla şereflendirme­diniz.” dedi. O da; “Önce Hânsî´yi görün, sonra Hânsîli dervişciği. Bu derviş, buracıkta, pâ- dişâhla karşılaşacağını nere­den bilsin Köşesinde pâdişâhlara ve bütün müslümanlara duâ ile meş­gûl oluyor. Mâzûr görünüz.” buyurdu. Sultan Muhammed Tuğluk, onun bu güzel sözlerinden çok duygulandı. Fîrûz Şâh´a emredip; “Hâce haz­retlerinin ne arzusu varsa yerine getirin!” dedi. Kutbüddîn Münevver bu­yurdu ki: “Maksadım, fakirlik ile baba ve dede- min evine dönmektir.” Hâce Kutbüddîn evine döndükten sonra, Sultan Muhammed Tuğluk, Fîrûz Şâh ve Ziyâüddîn Bernî´yi kendisine gönderdi ve yüz bin gümüş ihsân eyledi. Kutbüddîn; “Bu parayı kabûl etmekten Al- lah´a sığınırım.” dedi. Sultâna gidip gönderdiği paraları kabûl etmediğini söylediler. “Elli bin verin! O zaman belki kabûl eder.” dedi. Geldiler. Onu da kabûl etmedi. Sonunda iki binde karar kıldılar. Ama o bunu da kabûl etmedi ve; “Sübhânallah, dervişe iki-üç lira ve biraz kandil yağı yeter, onun binlerle ne işi var.” bu­yurdu. Onlar; “Sultan bundan aşağı veremez, verirse ihsânına yakış­maz.” dediler. Zarûrî olarak kabul buyurdu. Bu pa- rayı hocalarının kabirle­rini tâmir ettirmekte harcadı ve kalanını fakirlere sadaka verdi. Birkaç gün sonra Hânsî´ye hareket etti. Vefâtına kadar o- rada kaldı. Kabri dede ve babasının yanındadır.

Sultan Muhammed Tuğluk, Kutbüddîn hazretlerinin dünyâya meyilli olmamasının derecesini anlamak için, bâzı yerlerin (arâzilerin) kendisine verildiğini bildiren fermanlar hazırlatıp, Kemâleddîn Sadr-ı Cihân ile ona gönderdi. O da gelip fermanları kendisine arzedince, Hâce Kutbüddîn şöyle anlattı: “Sultan Nasîreddîn bin Şemseddîn, Mültan taraflarına gi­dince, o zamânın sultanı başkumandanı olan Gıyâseddîn´i, Ferîdüddîn Genc-i Şeker´e gönderip, aynen bunun gibi bir fermanı ona arzetti. O zaman Şeker Genc hazretleri; “Bizim büyüklerimiz böyle şeyleri kabûl etmediler. Bu gibi şeyleri isteyenler çoktur. Onlara verin!” buyurdu. Biz de o büyüklerin yolunda olduğumuz için, bize yakışan, onların yaptıkları gibi yapmaktır. Siz bu fermânı alın. Gece-gündüz böyle şeylerin hayâli ile ya­şayanlar vardır. Onlara verin! Ne işlerine yarayacaksa, onlar alsınlar.” Hâce hazretlerinin bu güzel cevâbı sultâna ulaştığında, çok sevinip, ona olan muhabbeti daha da arttı.

İstanbul´daki meşhûr velîlerden Vefâ Konevî (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretlerinin bir şiiri şöyledir:

Evvel tevhîdi zikret,

Sonra cürmünü fikret.

Var yoluna doğru git.

Derviş olayım dersen.

Bir zât-ı kâmil ara,

Gezme tozma âvâra.

Tamam sıra bu sıra,

Derviş olayım dersen.

Gaflet ile çalışma,

Çok gezmeye alışma.

Kem sözlere karışma,

Derviş olayım dersen.

Rüyâna yalan katma,

Elden söz alıp satma.

Cellad önüne yatma.

Derviş olayım dersen.

Her sözde inâd etme

Her mezbelede bitme.

Sapa yollardan gitme,

Derviş olayım dersen.

Dostunda kusur görme,

Ak yüze kara sürme.

Başına çorap örme,

Derviş olayım dersen.

Hayrın bir ise binle,

Vakt-i seherde inle.

Pend-i Vefâ´yı dinle,

Derviş olayım dersen.

Evliyânın büyüklerinden Ebû Ali Rodbârî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine “Sofi kimdir ” diye sorulunca; “Nefsinin istek ve arzularına karşı çıkan, ona eziyetin tadını tattıran, dünyâyı arkasına atan ve Mu- hammed Mustafa´nın sallallahü aleyhi ve sellem yoluna sıkı sarılan kim- sedir.” buyurdular.

Kelâm, fıkıh, tefsîr, hadîs âlimlerinden ve evliyânın büyüklerinden Ebû Hamza Bağdâdî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Sâdık ve samîmî bir sûfînin alâmeti; aziz iken zelil, zengin iken fakir, meşhûr iken meçhûl olmasıdır.”

Derin âlim ve büyük velî Ebû Hamza Horasânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri “Sofî kimdir ” diye soran bir kimseye; “Sofî, her çeşit pislikten tasfiye edilen ve kendisinde hiç bir şekilde muhâlefet kiri kalma­yan kimsedir.” buyurdular.

Hindistan´da yetişen Çeştiyye evliyâsının büyüklerinden Ferîdüddîn Genc-i Şeker (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Tasavvuf talebe- si olan bir sûfîde şu vasıflar bulunmalıdır: 1) Allahü teâlâya muhabbet ve bağlılığından dolayı, kendini ve dünyâyı unutmalıdır. 2) Ne kadar ciddî olursa olsun, başkalarının kusûrlarını görmezden gelmelidir. 3) Harama gözlerini kapamalıdır. 4) Bütün istenmeyen şeyleri duymamalı, kötü şey­lere karşı sağır olmalıdır. 5) Dilsiz olmalı, söylenmeyecek sözleri söyle­memelidir. 6) Seni, her an arzulanmayan yerlere sürüklemeye çalışan al­çak nefsinin peşinden koşmamalısın.

Eğer bu sıfatlar bir sûfîde yoksa, o düpedüz bir yalancı sahtekârdır. Dünyâ malına ve şerefine sâhib olmayı arzulayan bir sûfî, sûfî değildir. O, sûfîlere kötülük getiren bir aldatıcıdır.”

Yine buyurdu ki: “Sûfîlerde bulunması gereken husûsiyetlerden bâ­zıları şunlardır:

1) Sûfî´nin, kalbinde hiçbir kir ve kötülük olmaz. 2) Tasavvuf, Allahü teâlâ ile yakın dostluk demektir. 3) Sûfîler, mutlak suskunluk içindedirler ve ilâhî nûrun etkisi altında şaşkın bir vaziyettedirler.”

“Sûfî ne kadar çok üzüntü, acı ve yalnızlık çekerse, Allahü teâlâya o kadar yaklaşır. Hâce Muînüddîn Çeştî, îmânının kuvvetlenmesi için, Allahü teâlânın kendisine daha fazla sıkıntı, acı ve üzüntü vermesi için sürekli duâ ederdi.”

Meşhûr velîlerden, fıkıh, tefsîr, hadîs, kırâat, lügat ve nahiv âlimi Takıyyüddîn Sübkî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: Sûfî; Hak- k a doğruluk, halka karşı güzel ahlâk üzere olan kişidir.