İstanbul da yetişen büyük velîlerden Abdülehad Nûrî (rahmetullahi teâlâ aleyh) bir gün Sultanahmed Câmiinde vâz verirken şu şiiri söyledi:
Semâdan sırr-ı tevhîdi duyan, gelsin bu meydâna.
Derûn içre bugün, Allah diyen gelsin bu meydâna
Duyanlar sırr-ı Settârı, görenler nûr-i Gaffârı
Cihânda şîşe-i ârı, kıran gelsin bu meydâna
Sezâdır ehl-i irfâna getirsin cânı meydâna
Fedâ kılmaya ol cânı duyan gelsin bu meydâna
Gönül maksûdunu buldu, cihan envâr ile doldu.
Bugün iklim-i oldu, duyan gelsin bu meydâna
Anadolu evliyâsından Abdürrezzâk Ali Efendi (rahmetullahi teâlâ aleyh) Allahü teâlânın aşkı ile çok güzel şiirler söylemiştir. Bunlardan birisi;
Cemâlullaha olan âşık hevâ ile sivadan geç
Karışma fi´l-i Hakka ey gönül çûn-u-çirâdan geç.
Bekâdan neş´edâr ol bâde-i tevhîd ile ey dil
Gönülden hâzır ol Hakk´a heman mülk-i fenâdan
Libas-ı fahri neyler câme-i aşk âşıka kâfî
Abâ-yı aşkı gey İlmî bütün dârû devâdan geç.
Ey gönül erbâb-ı câha etme arz-ı ihtiyaç
Bâb-ı Hak meftûh iken gayra ne lâzım ilticâ.
Hindistan evliyâsından ve Kendilerine Silsile-i aliyye denilen büyük âlim ve velîlerden Abdullah-ı Dehlevî (rahmetullahi teâlâ aleyh) ömrünün sonlarında hastalıklardan çok güçsüz kaldı. İbâdetlerini zevkle, fakat büyük zorluklar içinde yapardı. Buyururdu ki:
Şu şiiri okuduğum zaman Allahü teâlâ vücûduma bir güç kuvvet veriyor, gençleşiyorum.
Gerçi ihtiyârım, kalbim hasta, dermansızım,
Yüzünü andıkça kuvvet gelir, gençleşirim.
Yâni; her ne kadar ihtiyâr, hasta ve mecâlsiz olsam da, hakîkî sevgilinin aşkı ve O´na kavuşma isteğinin cilvelerini gördükçe gençleşirim.
Himmetzâde Abdullah Efendi (rahmetullahi teâlâ aleyh) 1688´de hacca gitti. İliklerine kadar Resûlullah aşkı ile yanarak şu kıtayı söyledi:
.
Ravzana yüz süren bulur amân
El amân ey Fahr-i âlem el amân
Her gelen dilhaste, bulur tâze can
El amân ey Fahr-i âlem el amân.
Allahü teâlâyı tam bir muhabbetle sevmek, O´ndan başka her şeyden yüz çevirmek aşk adını alır. İmâm-ı Rabbânî hazretleri, “Nefsin kötü ar- zularına yâni şehvete aşk ve muhabbet adını takmamalıdır. Aşk, muhab- bet kalpte olur ve kıymetlidir. Gerçek aşk, Allahü teâlâyı ve O´nun sev- diklerini sevmektir.” buyurmuştur. (E. Ans. c.1, s. 6)
İbrâhim Hakkı Erzurumî de; “Aşk, nefsi terbiye eder, ahlâkı güzelleştirir. Aşk, insanın kalbinde bir ateş olup, kalpte Allah sevgisinden baş- ka bir şey bırakmaz. Hak âşığı olanın sözü, işi ve düşüncesi, doğru ve saftır. Uyanık kalpli ve hatâdan uzaktır.” demiştir. (E. Ans. c.1, s.7)
Anadolu velîlerinin büyüklerinden Ahmed Kuddûsî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri; Kuddûsî mahlasını almasını şöyle anlatmaktadır.
Ben, daha doğmadan önce ana karnında iken, Kuddûs Kuddûs diye Allahü teâlâyı zikr ediyormuşum. Birgün annem babama bu durumu söy- leyince, babam; “Kimseye söyleme bu oğlumuz kemâl sâhibi olur inşâ- allah.” demiş.
Ahmed Kuddûsî bu durumu şu şiirinde de anlatır.
Kuddûs´a mensûb olmuşam,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Hem O´na meczûb olmuşam,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Bil ana rahminde beni,
Ki etmişem takdîs O´nu,
Anam işitmiştir bunu,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
On ikiye erdi yaşım,
Aşk oldu yâr u yoldaşım,
Takdîs-i Hakk idi işim,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Yiğirmide ettim hereb,
Gezdim Hicâz´ı, Şam´ı heb,
Kuddûs´e çektim çün nasab,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
.
Şevkiyle oldum bî karar,
İçimde ışık odu yanar,
Kuddûs´e etmişem firâr,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Çektim sivâsından eli,
Buldum O´na giden yolu,
Varsun desün münkir, deli!
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Yetmiş, dahî üç oldu sin,
Hayran bana hep ins ü cin,
Kuddûs´e kalbim mutma´în,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Tedbîr-i dünyâ bilmezsem,
Arzû-yı Cennet kılmazsam,
Ağyâra mensûb olmazsam,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Kuddûsî´yi cezb etti ol,
İster O´na her dem vusûl,
Der bilmeyip iz´an usûl,
Kuddûsî´yem! Kuddûsî´yem!
Türkistan´da yetişen büyük velîlerden Ahmed Yesevî (rahmetullahi teâlâ aleyh) sohbetlerinde talebelerine buyururdu ki: “Ey dostlar! Bir kim- se, Allahü teâlânın aşkı ile yanıp yakılarak, bu denizde çok usta bir dal- gıç olmadıkça, bundan çok daha derin olan vahdâniyet denizine gire- mez. Ona girmek için çok usta ve dikkatli bir dalgıç olmak gerekir.”
“Gönlünde Allahü teâlânın aşkını taşıyanlar, dünyâ ile tamâmen alâkalarını kesmişlerdir. Halk içinde Hak ile olurlar. Bir an Allahü teâlâyı unutmazlar.”
Evliyânın büyüklerinden Alâeddîn Âbizî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “İçinde hakîkî aşk acısı bulunmayan kimseye, bu yolda i- lerlemek nasîb olmaz.”
Suriye´de yaşayan velîlerden Ali Kazvânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Allahü teâlâyı taleb ve O´nun rızâsını isteme husûsunda samîmî ve doğru olan, insanların kendisini terk etmelerine aldırmaz!”
Osmanlılar zamânında yetişen İslâm âlimlerinden ve tasavvuf büyük- lerinden Behiştî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin şiirlerinden bâzı beyitler:
.
Visâlın Kâbe´dir, rûz-ı ecel azmi zamânıdır
Kefen ihrâmı, tâbût, ol yolun taht-ı revânıdır.
(Sana kavuşmak Kâbe´ye kavuşmak demektir. Ecel günü ise dünyâ- dan gitme zamânıdır. Bu yolda kefen ihram, tabût da yürüyen bir tahttır.)
Bülbül-i gülşen-i kudsüm bu cihân dâmımdır
Beni bunda tutan ol serv-i gül-endâmımdır.
(Ben aslında mukaddes ve azîz olan gül bahçesinin bülbülüyüm. Fakat vücûd denen dünyâ evinde hapsedildim. Beni burada eğleyen boyu gül gibi olan ve salınan servi boylu sevgilidir.)
Yâ sabır, yâ sefer derler, ne Rûm ü ne Acem kaldı
Dolaştım rub´ı meskûnu, hemen mülk-i adem kaldı.
(Âşık için yâ sabır yahut da sefer lâzımdır. Ben Anadolu´dan, Acem mülküne kadar dünyânın dört bir tarafını gezdim, gezip görmediğim sâdece yokluk ülkesi kaldı.)
Bağdât´ın büyük velîlerinden Câfer-i Huldî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Allahü teâlâya âşık olanlar, insanı O´ndan uzaklaştıran her şeyden uzak olup, alâkalarını keserler.”
Büyük velîlerden Ebû Ali Dekkâk (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Bir kimse kendini, hocasının kapısında süpürge yapamazsa, hakîkî âşık değildir.”
Osmanlıların kuruluş devrinde Bursa´da yaşamış büyük velî Emîr Sultan (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri için yazılan bir şiir:
Gerçi âşıklara salâ denildi,
Derdi olan gelsin dermânı buldum.
Âh ile vâh ile cevlân ederken,
Cânımın içinde cânânı buldum.
Akar gözlerimden yaş yerine kan,
Zerrece görünmez gözüme cihân.
Deryâlar nûş edip, kandırmaz iken,
Âşıklar kandıran ummânı buldum.
Âşıklar meydana doğru varırlar,
Erenler cem olmuş, verir alırlar.
Cümle velîler, dîvân dururlar,
Hakk´a mahbûb olan sultânı buldum.
.
Açılmış dükkânlar kurulmuş pazar,
Canlar mezâd olmuş dellâl de gezer.
Oturmuş ümmetin berâtın yazar,
Cevâhir bahş olan dükkânı buldum.
Emîr Sultan ne hoş pazar imiş,
Âşıklar meydan edip gezer imiş.
Cümlenin maksûdu ol dîdâr imiş,
Hakk´a karşı duran dîvânı buldum.
SOFU BABA´NIN AŞKI
Seyyid Fehîm her sene, Van´a gidip bir defâ
Güzel sohbetleriyle, nûr saçardı etrafa.
Mevsim yaz olduğundan, hava bir sıcaktı ki,
İnsanlar harâretten, kavruluyordu sanki.
Gençten bir kimse vardı, hem de Fehîm isminde,
Yaşardı o zamanlar, günah işler içinde.
Bu genç, dağdan bir tabak, kar temin edip bir gün,
Getirip huzûruna, arz etti o büyüğün.
Seyyid Fehîm o gence, buyurdu: “İsmin nedir ”
O gâyet sıkılarak, dedi: “İsmim Fehîm´dir.”
Bir makbûl olmuştu ki, getirdiği soğuk kar,
Şefkatle etti ona, bir teveccüh ve nazar.
Bu, öyle bir teveccüh, öyle nazardı ki hem,
Kalbi, Seyyid Fehîm´in, aşkıyla doldu o dem.
Öyle bir muhabbetle, bağlandı ki o zâta,
Onun muhabbetiyle yanar oldu âdetâ.
Sonradan Seyyid Fehîm, Arvas´a etti avdet,
O sene kış mevsimi, şiddetli geçti gâyet.
Ve lâkin yanıyordu, o aşkla onun gönlü,
Onun ayrılığına, yoktu hiç tahammülü.
.
En son dayanamayıp, dedi ki: “Anneciğim,
Heybemi hazır et ki, Arvas´a gideceğim.”
Dedi: “Gitme evladım, bir baksana şu kışa,
Çıkarsan yem olursun, dağlarda kurda kuşa.”
Lâkin o, kararını, vermiş idi pek kat´i,
Zîrâ onun aşkından, kalmamıştı tâkati.
Heybesini alarak, düştü Arvas yoluna,
Ona kavuşmak için, bir mâni yoktu ona.
Her an ölüm saçarken, aç kurtlar, soğuk ve kar
O, dağ dere demeyip, gidiyordu bir karar.
Zîrâ onu götüren, bir sevgiydi, bir aşktı.
Çünkü Seyyid Fehîm´e, varıp kavuşacaktı.
Bir dağın tepesinde, tam bu aşkla giderken,
Baktı ki karşısına, bir adam çıktı birden.
Ve sordu ki: “Nereye, gidiyorsun ey Fehîm
Eğer arzû edersen, sana yardım edeyim.”
Lâkin o, cevap bile, vermiyerek hiç ona,
Yine aynı aşk ile, devam etti yoluna.
Çünkü Seyyid Fehîm´le, berâberdi o zâten,
Ve onun aşkı ile, gidiyordu esâsen.
Ve bir akşam, Arvas´ta, ezân okundu, fakat,
Namaz için mihrâba, geçmedi o büyük zât.
Herkes merak ederken, niçin beklediğini,
Seyyid Fehîm bildirdi, bu işin hikmetini.
Buyurdu: “Bir yolcumuz, geliyor, yolda şu an,
Hem de donmak üzere, neredeyse soğuktan.”
Biraz sonra genç Fehîm, bir kardan adam gibi,
Kavuştu ma´şûkuna, dinlemeyip kar tipi.
.
Buyurdu ki: “Ey Fehîm, o yolda rast geldiğin,
Hızır´dı, niçin ondan, bir yardım istemedin ”
Dedi ki: “Beraberdim, o anda sizin ile,
Çok kolay geliyordum, sizin himmetinizle.
Siz de geliyordunuz, o yolda yanım sıra,
Sizinle beraberken, bakar mıyım Hızır´a.
Ben sizin aşkınızla, dağları aşıyordum.
Her adımda daha çok, size yaklaşıyordum.”
Sofu Baba derler ki, ona Van civârında,
Ziyâret etmektedir, sevenler, mezarında.
Anadolu´da yetişen büyük velîlerden İbrâhim Tennûrî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri ilâhiler de söylemiştir.
KAHRIN DA HOŞ LÜTFUN DA HOŞ
Câna cefâ kıl ya vefâ
Kahrın da hoş lütfun da hoş
Ya derd gönder ya devâ
Kahrın da hoş lütfun da hoş.
Hoşdur bana senden gelen
Ya hil´at ü yahut kefen
Ya tâze gül yahut diken
Kahrın da hoş lütfun da hoş.
Gelse celâlünden cefâ
Yâhut cemâlünden vefâ
İkisi de cânâ safâ
Kahrın da hoş lütfun da hoş.
Ger bâğ u ger bostân da
Ger bend u ger zindân da
Ger vasl u ger hicrân da
Kahrın da hoş lütfun da hoş.
Ey pâdişâh-ı lemyezel
Zât-ı ebed hayy-ı ezel
.
Ey lutfu bol kahrı güzel
Kahrın da hoş lütfun da hoş.
Ağlatırsın zârî zârî
Verirsin cennet ü hûrî
Lâyık görür isen nârı
Kahrın da hoş, lütfun da hoş.
Gerek ağlat gerek güldür
Gerek dirilt gerek öldür
Bu Âşık hem sana kuldur
Kahrında hoş lütfun da hoş.
Osmanlılar zamânında yetişmiş âlim ve velî Lâmiî Çelebi (rahme- tullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin şiirlerinden örnekler.
Çağrışur gökte melekler âh u zârımdan, meded!
Odlara yandım, bu âh-ı pür şerârımdan, meded!
Senin gitmez başından bu havâlar
Dimâğın Cümle toprak olmayınca
Bu sergerdanlığın pâyânı yoktur
Vücûdun serteser hâk olmayınca.
Irak´ta yetişen büyük velîlerden Mâcid el-Kürdî (rahmetullahi teâlâ aleyh) Allahü teâlâya âşık olanlar hakkında; “Allahü teâlâya âşık olanların kalpleri, azîz ve celîl olan Allahü teâlânın nûru ile nûrlanmış, aydınlanmıştır. O kalbde istek, arzu hâli hareket edince, onun nûru yer ile gök arasını aydınlatır. Allahü teâlâ, meleklere onları över ve; “Şâhid olunuz ki, ben onlara daha müştâkım.” der.
“Şevk, Allahü teâlâya âşık olanların kalplerinde yanan bir ateştir. O ateşi ancak, Allahü teâlâya kavuşmak ve O´nun cemâline nazar etmek (bakmak) teskîn eder, dindirir.” buyurdular.
SEVDİĞİNE KAVUŞMAK
Dokuzuncu asırda, yetişen evliyâdan,
Biri dahi Muhammed Şüveymî´dir o zaman.
Bu zât, talebesine, der idi ki her derste:
Hâtırlayın Allah´ı, her an ve her nefeste.
.
Eğer unutmazsanız. Rabbinizi hiç bir ân,
Kurtarır O da sizi, cümle sıkıntınızdan.
Bir gün biri gelerek, bu velînin yanına,
Dedi Sıkıntıdayım, yardım et lütfen bana.
Bu kimse bir kadınla, evlenmek istiyordu,
Kadın ise aksine, bunu istemiyordu.
Şüveymî hazretleri, gösterip bir odayı,
Buyurdu ki: Şuraya gir ve kapat kapıyı.
O kadının ismini, söyle devâm üzere,
Murâdın tez zamanda, hâsıl olur bu kere.
O kimse Peki deyip odaya girdi nâçar,
O kadının ismini söyledi tekrar tekrar.
Öyle ki, gece gündüz, yemek de yemiyordu,
O kadının, ismini hep tekrar ediyordu.
Birkaç gün geçmişti ki, hadise üzerinden,
O kadın bir gün gelip, kapıyı çaldı birden.
Açmadan sordu o da; Siz kimsiniz diyerek,
Kadın, kapı dışında, seslendi sevinerek.
Dedi ki: Ben falanca, kadınım beni dinle,
Bil ki ben, evlenmeye, râzı oldum seninle.
O ânda o kimseye, erişti bir hidâyet,
Kadınla görüşmeyip, teklifini etti red.
Dedi: Şâyet bir kişi, severse birisini,
Madem ki kavuşuyor, çok söylerse ismini.
Ben niçin insanlarla böyle meşgûl olurum.
İsmini söyleyerek Rabbime kavuşurum.
O günden îtibâren, o kişi gündüz gece,
Allah ın zikri ile meşgûl oldu böylece,
.
Beş gün geçmiş idi ki, görüldü tesirleri,
Kalp gözü açılarak, oldu kâmil bir velî.
Hindistan´da yetişen büyük velîlerden Mahdûmzâde Ebü´l-Kâsım (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin bir beyti şöyledir:
“Güzelliğini görmeyen gözü söküp atarım,
Kaş mihrâbının altında nasıl hissiz yatarım.”
Büyük velîlerden Mansûr el-Betâihî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hakkında Ahmed Rıfâî hazretleri şöyle anlatır: “Dayım Mansûr´dan işittim. Buyurdular ki: “Yeryüzü Allah aşkını tatsaydı, bu aşk ve muhabbet sebebiyle bir ateş parçası hâline gelen meyveleriyle, yeryüzündeki ağaçlar alev alev tutuşur, dalları yapraksız kupkuru bir çubuk hâline gelirdi. Bu aşk ateşine, demir ve sarp kayalar, insandan daha dayanıklı ve tahammüllü değildir.”
Hirat´ta yetişen âlim ve büyük velîlerden Molla Câmî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Seven o kimselerdir ki, sevgilisinden ne kadar düşmanlık görse, yine dostluğunu arttırır. Sevgilisinden başına binlerce sitem taşı gelse, onlar ancak aşk binâsını sağlamlaştırır.”
Molla Câmî hazretleri dîvânında, Türk hâkânı Fâtih Sultan Mehmed Hâna hitâben, onu övücü şiirler yazdı. Ayrıca onun oğlu Sultan Bâyezîd´i medheden kasîdeleri de bulunmaktadır. Fâtih için söylediği kasîdelerden bâzılarının Türkçeye tercümeleri şöyledir:
Ey kuzeyden esen rüzgâr! Ne hoş kokular getiriyorsun. Haydi arzu- ların kıblesi olan semte doğru es!
Ilık nefesine samîmiyet kokularını karıştır. Ve hep ihlâs yolundan giderek hedefe ulaş.
Ricâ ve duâ denklerini Horasan´da bağladıktan sonra, Rum diyârına doğru yürü.
Yolda bu yolun usûl ve erkânını öğren. Büyüklerin yetiştiği dergâhın nerede olduğunu sor.
Oraya varınca yüzünü hizmetçilerin ayak tozlarına sür. İzin isteyip, yeri öperek huzûra gir.
O cihâd eri, gâzî pâdişâhın önünde hikmetler saçarak söze gir ve;
“Ey mertebesi yüksek pâdişâh! Sana dünyâ mülkü, atalarından kalma bir mîrâstır.” de.
Dünyâda pek az kimse, böyle büyüklük ve ihtişam tahtında senin gibi feyz verme olgunluğuna sâhib olabilmiştir.
Sünnet-i seniyyenin her tarafa yayılması senin gayretinle oldu.
Küfür yuvaları, kiliseler, yine senin himmetinle câmiye çevrildi.
Harplerdeki isâbetli tedbirlerinle, küfür ve sapıklık kal´alarını kökün- den yıktın.
Dâimâ şefkat ve merhamet tarafına yönelmiş, kötü huylardan temiz- lenmiş bir pâdişâhsın.
Seni kıskananların aksine, her türlü hikmet, şeref, yiğitlik ve cömert- lik sıfatları sende toplanmış…
Cömertlikte deryâ gibisin, sanki altın mâdenisin. Hattâ deryâdan da, altın ocağından da cömertsin.
Şu gök kubbenin zirvesi var oldukça ve dünyâ yerinde durdukça,
Allahü teâlâ, gönlüne uygun ihsânlarda bulunsun, dünyânın şerefi ayaklarının altına serilsin, dilerim.”
Ey etrâfa amber kokuları saçan seher rüzgârı! Mâdemki duâ ve senâ demetleri diziyorsun,
Bu garip şiirlerden birkaçı o selîm akıllı edîb pâdişâha lâyık ola.
Sana emânet ettiğimiz bu garip armağanları sultânın meclisine götür.
Bu kıymetsiz hediyemi onun yüce ve şerefli huzuruna sunarken, de ki:
“Karınca, muhabbet ve sadâkat yönünden, Süleymân aleyhisselâ- mın katına yarım çekirge ayağı gönderdi.
Nitekim, “Armağanlar, gönderenin değeriyle ölçülür” diyerek sözü bitirmeye bak.
Fazla ısrâr etme, lütfen selâm ve hürmetimi söyleyerek kelâma son ver”.
Muhammed Bâkî-billah (rahmetullahi teâlâ aleyh)
Beyt:
Ne taleb dile gelir, ne matlûb anlatılır,
Ne onun bir benzeri, ne bunun misli vardır.
Beyt:
Ben tenden kurtulurum, o hayâlden kurtulur,
Gideyim, kavuşmanın sonu böyle bulunur.
Evliyânın meşhûrlarından ve büyük İslâm âlimi Muhammed Ma´- sûm Fârûkî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin sohbetine bir genç gelirdi. Bu genç, bir kıza âşık olup, dalgın ve dağınık bir hâldeydi. Mu- hammed Ma´sûm hazretleri bir gün o gencin hâlini anlayıp buyurdular ki: “Bu bozuk düşünceden ve lüzumsuz hayâlden vazgeç! Himmet ve arzu yüzünü hakîkat bahçesine çevir! Mârifet bostanından meyveler topla! Elbette bu diğerinden daha iyi olacaktır.” Bu hâl içerisinde ezilen ve sı- kıntı içinde olan genç, Hâfız-ı Şirâzî´nin bir beytini okuyarak bu hâlden kurtulması için duâ ve himmet etmesini istedi. Muhammed Ma´sûm haz- retleri, gencin bu sözü üzerine, o hâlden kurtulması için duâ ve himmet etti ve; “Seni bu hâlden kurtardılar!” buyurdu. Genç bu sözü duyar duymaz, kendini toplayıp aklı başına geldi. Mecazî olan aşk ve sevgisi, hakîkî aşka döndü. Muhammed Ma´sûm hazretlerinin sâdık talebelerinden oldu. Hattâ onun feyz ve bereketlerinden o kadar faydalandı ki, sâlih, velî ve kâmil bir zât oldu.
Evliyânın büyüklerinden Muhammed Pârisâ (rahmetullahi teâlâ aleyh) birgün bir bahçede, havuz kenarında ayaklarını suya sarkıtmış oturuyordu. O sırada Allahü teâlânın zikrine dalmış, kendinden geçmiş hâlde iken, hocası Behâeddîn-i Buhârî hazretleri oradan geçti. Onu kendinden geçmiş, âdetâ baygın bir hâlde ve dünyâyı unutmuş derin bir murâkabeye dalmış olarak gördü. Bu hâlinden son derece duygulanıp, soyundu ve havuza girdi. Yüzünü, suya sarkmakta olan talebesinin ayaklarına sürerek; “Allah´ım bunun hürmetine bana rahmet et!” diye duâ etti ve talebesi Muhammed Pârisâ´ya pek yüksek bir iltifât gösterdi.
İstanbul´da medfûn bulunan en büyük üç evliyâdan biri olan Seyyid Murâd-ı Münzâvî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin kabrini ziyâret edenler, orada rûhânî bir zevk ve lezzet duyarlar. Celvetî büyüklerinden İsmâil Hakkı Bursevî hazretleri, Ahidnâme´sinde; “İlâhî aşk sâhiplerine, Murâd-ı Münzâvî´nin kabrini ziyâret etmek lâzımdır. Bereketi görülen makamlardandır.” buyurmuştur.
Tokat velîlerinden Mustafa Hâki Efendi (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin vefâtı sebebiyle yazılan mersiyeden bir bölüm:
Hicrânda koydun bizleri ey Mürşîd-i ebcel
Nâkısları kim eyleyecek kâmil ü ekmel
Destine yapışdık ebedî bir habl-i metîne
Çekdin elini nâkıs olan düşdi zemîne
Eyvâh geçirdik dem-i fırsatları eyvâh
Allaha ulaştırıcı sohbetleri eyvâh
Feyz-i nazarın mürdeleri eyledi ihyâ
Bu seng-dil Âdemliğini bulmadı hâlâ
Sen bizleri cezb eder idin arş-ı berîne
Biz kendimizi attırırız zîr-i zemîne
Hayfâ o nezâfet o zerâfet, o cemâl
Cem´ olmış idi sende hemân cümle kemâlât
Anadolu´da yetişen büyük velîlerden Mustafa Mânevî Efendi (rah- metullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin şiirlerinden biri:
SELÂM EYLE
Sabâ! Vakt-i seher ol zülf-i cânâne selâm eyle,
Yolun uğrarsa koş! Arş-ı Rahmâna selâm eyle,
Seherde bülbül-i şeydâyı tahrîk eyledim bildim,
İden ol gulgule feryâd u efgâne selâm eyle.
Medîne şehrine var Ravda-ı pâke sürüp yüzler,
Varıp, ol hâk-i pây-ı rûh-ı sultâna selâm eyle.
Ebû Bekr, Ömer, Osmân, Ali ile Hasan Hüseyin,
Cenâb-ı Fâtıma ol binti cânâne selâm eyle.
Süheyb-i Rûm u Ammâr ibni Yâsir, Hamze vü Abbâs,
Bütün ahbâb ile ervâh-ı ihvâna selâm eyle.
Azizim Hazret-i pîrim, efendim hâkine yüz sür,
Derûnî iştiyâk ile o cânâne selâm eyle,
Varıp ol, Kâbetullah´ı ziyâret kıl, tavâf eyle,
Safâ vü Merve´de sa´y eyle, kurbâna selâm eyle.
Erişip, İbn-i Abbâs kabrini bir hoş ziyâret kıl,
Bütün Eshâba, İbn-i Ammi sultâna selâm eyle.
Oradan uğra Bağdât´a sürüp ol hâke hem yüzler,
Dahi ol kutb-ul-aktâba Şeyh Geylâne selâm eyle.
Eşiğine yüzünü sür fedâ kıl canla başı,
Ol Abdülkâdirî´nin sen Âsitânına selâm eyle.
Eriş Mûsâ-ı Kâzım hem eimme zümresine hep,
Ferîd-üd-dehr olan ol ismi Nu´mân´a selâm eyle.
Cemî-i müctehidler mâ takaddem ve mâ teehhar hep,
Kubûrin kıl ziyâret ehl-i irfâne selâm eyle.
Bilâd-ı ehl-i İslâm´ın cemîsini ol devvâr,
Ledünnî ehline hep, pâdişâhâne selâm eyle.
Tarîk-ı Nakşibendî Hâcegân ser çeşme-i aktâb,
O pîr-i ekreme, o bahr-ı ummâna selâm eyle.
Dolaşıp Rûm diyârını hep ziyâret eyle onları,
Gelip Şam-ı şerîfe bahr-ı Kur´ân´a selâm eyle.
Bilâl ile nice Eshâb u ehlullah makbûrdur.
Dahî Şeyh Arabî, hem Şeyh Arslan´a selâm eyle.
Varıp kırklar makâmına husûsen hazret-i Yahyâ,
Ânın ol ravda-i pâkine rindâne selâm eyle.
Demişler onda yetmiş bin kadar var enbiyâ cümle,
Salât eyle selâm et, cümle yeksâne selâm eyle.
Cemî-i enbiyânın merkad-i pâkine bir bir vur,
Mübârek rûhlarına pek garîbâne selâm eyle.
Umûmun merkadi ma´lûm değildir, şüphesiz hakkâ,
Umûmun rûh-ı pâkine habîbâne selâm eyle.
Husûsan Şam içinde garka-i rahmet onlardan,
Ne denlî var ise, hep ehl-i îmâna selâm eyle.
Erişip Tûr-i Sinâya münevver kabr-i Mûsâ´ya,
Sürüp akdâmına yüzler, kelîmâne selâm eyle.
Ne küllü var ise hep enbiyâ vü evliyâ cümle.
Zebûr, İncil ü Tevrât ve ehl-i Kur´ân´a selâm eyle.
Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında Anadolu´da yaşayan velîlerden Seyyid Alâeddîn Ali Semerkândî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine, “Âşıktan” sorduklarında; “Aşk ateşinin harareti âşıkı çekip alır, yanıp tutuşan dervişde inlemek, ağlamak, gönlü yaralı olmak gibi halleri olur. Böyle haller gayri ihtiyâri olup ellerinde değildir. Onların derdine düşmeyen onları yermesin, ayıplamasın, başa kakmasın ve taşlamasın.” buyurdular.
Büyük ve meşhûr velîlerden Sırrî-yi Sekatî (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretleri hakkında sâlihlerden bir zât şöyle anlatıyor: “Bir defa Sır- rîyi Sekatî´yi ziyâret etmek için evine gidip, kapısını çaldım. İçeriden “Kim o ” dedi. “Âşığın birisi” dedim. “Eğer âşık olsaydın, hep Allahü teâlâ ile meşgûl olur, bana gelmezdin” buyurdular ve; “Yâ Rabbî! Bu kimseyi hep kendin ile meşgûl eyle ki, başkaları ile meşgûl olmasın” diye duâ etti. Bu anda bende çok değişiklikler hâsıl oldu. Duâsı kabûl olmuştu.”
Hindistan´ın büyük velîlerinden Şerâfeddîn Ebû Ali Kalender (rah- metullahi teâlâ aleyh) yazdığı kıymetli mektuplarından birinde buyuruyor ki: “Ey kardeşim! Senin evliyâlık yolunda ilerlemene yardım ettiklerinde ve sana bir cezbe verip, seni, senin senliğinden çaldıklarında bilirsin ki, aşk sana gelir, güzellik sana görünür. O güzelliği bilince, mâşûku tanır- sın ve mâşûka âşık olursun.
Velîlerin büyüklerinden ve Ehl-i sünnetin amelde dört hak mezhebinden biri olan Hanbelî mezhebinin imâmı, Ahmed bin Hanbel (rahme- tullahi teâlâ aleyh) Abdullah bin Mübârek hazretlerinin gelmesini ve onunla görüşmeyi çok arzu ediyordu. Nihâyet bir gün oğlu; “Babacığım! Abdullah bin Mübârek geldi, kapıdadır, sizi görmek istiyor.” dedi. İmâm-ı Ahmed; “İçeri alma!” dedi. Oğlu; “Babacağım, bunda ne hikmet vardır ki, senelerdir onu görmek arzusu ile yanıyordun, bugün bu saâdet, bu nîmet kapınıza geldi de içeri almıyorsunuz ” dedi. Ahmed bin Hanbel; “Evet, söylediğin gibidir. Ama korkarım ki, onu gördükten sonra ayrılığına daya- namam. Onun kokusu için bir ömür harcadım. Onu ayrılmak olmayan yerde görmek isterim.” dedi.
Büyük velîlerinden Ahmed bin Mesrûk (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine muhabbetten sordular; cevaben: “Muhabbet Allahü teâlâya aşırı sevgi duymak ve sevgilinin irâdesine kusursuz teslim olmak ve emirlerine uymakla ele geçer.” buyurdular.
Hindistan evliyâsından Ahmed Şeybânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin Peygamber efendimize olan muhabbet ve aşkı pek çokdu. Kendisine bir kimse gelerek; “Rüyâmda Resûlullah efendimizi gördüm.” dese, derhâl kendisini toparlar, o kimsenin karşısında ayakta durur, elleri bağlı olarak, büyük bir hürmet ve edeb ile anlatmasını beklerdi. O kimse anlattıkça, ellerine, ayaklarına kapanır, o zâtın elbisesini yüzüne gözüne sürerdi. O kimse; “Filan yerde gördüm.” derse, o yere gider, orayı öper, yüzünü sürerdi. Orada bir taş varsa, taşı yıkar, suyunu içer, o suyu gülsuyu ile elbisesine sürerdi.
Amasya´da yetişen velîlerden Ali Hâfız Efendi (rahmetullahi teâlâ aleyh) sohbetlerinde buyururdu ki: “Muhabbet edene muhabbet edilir. Seven sevilir. Unutmayan unutulmaz.”
Evliyânın büyüklerinden Ali İsfehânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyururdu ki: “Allahü teâlâyı hakkıyla tanıyan O´ndan başkasında sükûn ve râhat bulamaz.”
“Allahü teâlâya yaklaşmak, Allahü teâlânın velî kulları hâriç, bütün mahlûklardan uzaklaşmaktır. Allahü teâlânın velî kullarına yakınlık, insanı Allahü teâlâya yaklaştırır.”
Meşhûr velîlerden ve akâid imâmı Amr bin Osman Mekkî (rahme- tullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Muhabbet rızâya, rızâ da muhabbete dâhildir. Rızâsız muhabbet, muhabbetsiz rızâ olmaz. Çünkü insan ancak sevdiğine râzı olur, râzı olduğunu sever.”
Büyük velîlerden ve fıkıh âlimi Ayn-ül-Kudât Hemedânî (rahmetu-l lahi teâlâ aleyh) bir sohbetinde şöyle buyurdular: Bir hadîs-i şerîfte buy- rulduki: “Size bir kavim bildiriyorum ki, onların Allah katında mertebeleri benim gibidir. Ancak onlar, peygamberler, şehîdler değildir. Enbiyâ ve şühedâ onlara gıbta ederler. Onlar birbirine, Allah rızâsı için muhabbet ederler.”
İran´da yetişen şâir ve velîlerden Baba Tâhir Uryân (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin bir şiiri:
ÇARE BULMAZLAR
Ne mutlu onlara ki cân ile vücûdu fark etmezler.
Candan cânânı, cânândan cânı ayrı bilmezler
Onun derdine alışırlar, aylarca yıllarca
Fakat kendi dertlerine bir çâre bulmazlar.
Âşık olan herkes cânından korkmaz
Âşık kütük ve zindandan korkmaz
Âşıkın gönlü aç bir kurtun heyheyinden
Korkmadığı gibi hiçbir şeyden korkmaz.
Yâ Rabbî! Gönlümün feryâdına yetiş
Kimsesizler kimsesi sensin, ben kimsesiz kaldım
Herkes diyor ki Tâhir´in kimsesi yoktur.
Allah benim yardımcımdır, başkasına ne hâcet.
Ben ne alış-veriş fikrindeyim ne de kâr
Yüreğimde ne iyilik ne de varlık düşüncesi var.
Çeşme başı, su kenarı istemem
Çünkü hergözüm binlerce akan nehir gibidir.
Kendilerine Silsile-i aliyye denilen büyük âlim ve velîlerin beşincisi olan Sultân-ül-Ârifîn Bâyezîd-i Bistâmî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyuruyor ki: “Bütün âlemin yerine beni Cehennem´de yaksalar ve ben de sabretsem, Allahü teâlâya muhabbeti dâvâ edinmiş birisi olarak yine bir şey yapmış olmam. Allahü teâlâ da benim ve bütün âlemin günahını affetse, rahmetinden ve ihsânından bir şey eksilmiş olmaz.”
“Bir kimsenin, Allahü teâlâya olan muhabbetinin hakîkî olup olmadığının alâmeti; kendisinde deniz misâli cömertlik, güneş misâli şefkat ve toprak misâli tevâzu gibi üç hasletin bulunmasıdır.”
Bâyezîd-i Bistâmî hazretlerine “Bu yüksek makamlara nasıl kavuştunuz ” diye sordular. Cevâbında şöyle anlattı: “Bir gece herkesin uyuduğu bir sırada, Bistâm´dan çıktım. Ay her tarafı aydınlatıyordu. Giderken âniden karşımda çok heybetli bir makam gördüm. On sekiz bin âlem onun heybeti yanında bir zerre gibi kalıyordu. Aklım başımdan gitti. Beni fevkalâde bir hâl kapladı. O halde iken; “Yâ Rabbî! Bu kadar büyük, bu kadar güzel bir dergâh acabâ niçin böyle boş ” dedim. Hemen; “Bu dergâhın boşluğu, kimse gelmediği için değil, belki gelenlerin lâyık olmadığı ve uygunsuzluğu sebebiyle gelenleri bizim kabûl etmeyişimizdendir.” diyen bir ses duydum. Bir an, herkesin bu huzûra kavuşması için şefâatçi olayım diye kalbime geldi. Fakat, bu şefâat makâmının Sultân-ül-Enbiyâ Muhammed Mustafâ efendimize mahsus olduğunu hatırlayıp, benim öyle düşünmemin, bu şefâat makâmına karşı edebe riâyetsizlik olacağını an- layıp, o düşüncemden vazgeçtim. Bir ses duydum ki; “Ey Bâyezîd, Sultâ- n-ül-Enbiyâ´ya olan muhabbetin ve edebe riâyetin sebebiyle, biz de senin edeb ve mertebeni yükseltiyoruz. Kıyâmete kadar, Sultân-ül-Ârifîn, diye anılırsın buyuruyordu.”
Gâziantep velîlerinden Baytazzâde Hacı Abdullah (rahmetullahi teâlâ aleyh) aynı zamanda Allahü teâlânın aşkıyla şiirler de söyledi. Şiirlerinden bir örnek:
Sâkî hele kalk, bâdeye bak vakt-i seher bu
Sen sâat-i dünyâyı bil ki tezce geçer bu
Gel fursatı fevt etme bilip vakti ganîmet
Çün ömrü bilin, ömrü gibi ömrü gider bu.
Ağlayu gelmezseniz, cân ile bilmezseniz
Ölmeden ölmezseniz, burda hîç olmazsanız
Hayfâ size hem bize ger bizi bilmezseniz
Sâkî hemen mey getir, bî-gışş u bî şey getir.
Evliyânın büyüklerinden ve kendilerine Silsile-i aliyye denilen büyük âlim ve velîlerin on beşincisi olan Şâh-ı Nakşibend Behâeddîn Buhârî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin talebelerinden Emîr Hüseyin anlatır: “Hâce hazretleri bir gece; “Yarın filân dostumu ziyârete gideceğim, inşâallah on beş güne kadar gelirim.” dedi. Sabahleyin talebesi ile yola koyulup gittiler. O gün Hâce hazretlerinin ayrılığına dayanamayıp, onu görmek isteği beni kapladı. Hânekâhda benimle bir kişi daha kalmış idi. Akşam olunca ona; “Korkarım Hâce hazretleri kendilerine olan bu aşırı sevgimi keşf eder ve şefkat edip, bana acıyıp döner.” dedim. Ertesi sabah gördüm ki, hazret-i Hâce dönüp geldi ve bana heybetle bakıp; “Ben sana demedim mi ki, on beş gün sonra geleceğim. Sen ise önüme muhabbet dağını sed çektin. Ben o dağı nasıl aşıp gideyim ” buyurdu. Sonra mübârek yüzünü yanımızdaki talebesine çevirip, buyurdu ki: “Emîr Hüseyin sana; “Korkarım Hâce hazretleri yoldan döner gelir.” demedi mi ” O da; “Evet.” dedi. Hâce hazretleri; “İşte o muhabbet ve arzulardır ki, önümüze sed çekti.” buyurdular. Bunun üzerine Hâce hazretlerinin celâlini müşâhede ettiğimde, kalbimde büyük bir ürperme zâhir olup, ayaklarına düşüp af diledim. Onlar da bu âciz hizmetçilerine, merhamet edip affetti ve; “Eğer maksadın benden ayrılmamak ise, beni seninle düşün. Çünkü ben, senden ayrı değilim. Bundan sonra, sakın beni senden ayrı sanma!” buyurdular. Beyt:
“Nerede olursan seninleyim ben,
Kendini sakın, yalnız sanma sen.”
Büyük velîlerden Bişr-i Hâfî (rahmetullahi teâlâ aleyh) Allahü teâlâ- ya olan muhabbeti sebebiyle Allahü teâlânın düşmanlarına düşmanlık ederdi ve; “Sevgilini kızdırana muhabbet beslemen sana yakışmaz.” bu- yururdu.
Tanınmış büyük evlîyadan Mevlânâ Celâleddîn-İ Rûmî ile Şems-i Tebrîzî (rahmetullahi teâlâ aleyhimâ) hazretlerinin zâhirî ve bâtınî çalış- maları devâm ederken, onların bu sohbetlerini hazmedemiyen ve Mev- lânâ´nın kendi aralarına katılmamasına üzülen bâzı kimseler, Şems-i Tebrîzî hakkında uygun olmayan sözler söylemeye başladılar. Bu söylentiler, Mevlânâ´nın kulağına kadar geldi. Diyorlardı ki: “Bu kimse Konya´ya geleli, Mevlânâ bizden tamâmen uzaklaştı. Gece-gündüz hep birbirleriyle sohbet ediyorlar da, bizlere hiç iltifât göstermiyorlar. Yanlarına oğlu hâriç kimseyi de almıyorlar. Mevlânâ, Sultân-ül-Ulemâ´nın oğlu olsun da, Tebrîz´den gelen, ne olduğu belli olmayan bu kimseye gönül bağlasın. Onun için bize sırt çevirsin. Hiç Horasan toprağı ile Tebriz´in toprağı bir olur mu Elbette Horasan toprağı daha kıymetlidir.” Bu söylentilere Mevlânâ; “Hiç toprağa îtibâr olunur mu Bir İstanbullu, bir Mekkeliye gâlip gelirse, Mekkelinin İstanbulluya tâbi olması hiç ayıp sayılır mı ” diyerek cevap verdi. Fakat söylentiler durmadı. Şems-i Tebrîzî hazretleri artık Konya´da kalamayacağını anladı. O çok kıymetli dostunu, o mübârek ahbâbını bırakarak Şam´a gitti.
Şems-i Tebrîzî´nin gitmesi, Mevlânâ´yı çok üzdü. Günler geçtikçe ayrılık acısına sabredemiyordu. Ayrılık, kendisinde tahammül edecek bir hâl bırakmıyordu. Şems´in ayrılık hasreti ve muhabbeti ile yanıyordu. “Şems, Şems!” diyerek ciğeri yakan kasîdeler söylüyor, göz yaşlarıyla dolu yazdığı mektupları Şam´a, Şems-i Tebrîzî hazretlerine gönderiyordu. Ona bir mektubunda; “Ey gönlümdeki nûr, gel! Ey gönlümde ona arzu olan gel. Ey sevgi ve samîmiyetini ispat eden gel. Gelirsen ne mutluluk ve ferah. Gelmezsen ne hüzün ve akla durgunluk. Gel, sen güneş gibisin uzak ve yakın olduğunda. Ey uzaktakilere yakın olan gel.” diye yazıyordu. Eğer bir kimse, Mevlânâ hazretlerine; “Şems´i gördüm.” diye yalan söylese, ona müjde için üzerindeki elbisesini verirdi. Bir defâsında birisi; “Şems-i Tebrîzî´yi Şam´da gördüm. Sıhhati yerindeydi.” dedi. Mevlânâ, ona elinde bulunan ne varsa hepsini verdi. Orada bulunan diğer bir kimse; “O, Şems-i Tebrîzî´yi görmedi, yalan söylüyor.” deyince, Mevlânâ da; “Ona verdiğim bu elbiseler, sevdiğimin yalan haberinin müjdesidir. Onun hakîkî haberini getirene canımı veririm.” diye cevap verdi. Böylece aylar geçti. Zamanla şehirdeki fitne ortadan kalktı. Şems-i Teb- rîzî´ye olan düşmanlıktan, vazgeçildi. Mevlânâ hazretleri artık dayana- mayacağını anlayınca, oğlu Sultan Veled´i Şam´a göndermeye karar verdi. Oğlunu çağırıp; “Süratle Şam´a varıp, filanca hana gidersin. Şems-i Tebrîzî hazretlerinin o handa bir genç ile sohbet ettiğini görürsün. O genci küçümseme sakın! O, Allahü teâlânın sevdiği evliyânın kutuplarından biridir. Selâmımı ve duâ isteğimi kendilerine bildir. İçinde bulunduğum şu vaziyetimi, hasretimi dile getir. Buraya acele teşriflerini tarafımdan istirhâm et!” dedi. Sultan Veled hemen hazırlıklarını tamamlayıp yola çıktı. Şam´da, babasının târif ettiği handa Şems-i Tebrîzî´yi bir gençle konuşuyor buldu. Durumu dilinin döndüğü kadar anlattı. Konya´da bu hâdiseye sebeb olanların tövbe ettiğini ve Mevlânâ´dan özürler dilediklerini de sözlerine ekledi. Bunun üzerine Şems-i Tebrîzî, Konya´ya tekrar gitmeye karar verdi. Hemen yola çıktılar. Sultan Veled, Şems hazretlerini ata bindirdi, kendisi de arkasından yaya yürüyordu. Şems-i Tebrîzî, Sultan Veled´in ata binmesi için ne kadar ısrâr ettiyse, o; “Sultânın yanında, hizmetçinin ata binmesi bizce yakışık olmaz. Hizmetçilerin, efendisi arkasında yürümesi gerektiğini öğrendik.” diyerek ata binmedi. Sultan Veled, Konya´ya yaklaştıklarında, babası Mevlânâ´ya haberci gönderip, Konya´ya girmek üzere olduklarını bildirdi. Mevlânâ hazretleri müjdeyi getirene o kadar çok hediye verdi ki, o kimse zengin oldu. Konya´da tellâllar bağırtılarak, Şems´in Konya´ya teşrif etmek üzere olduğu bildirildi. Konya´nın, başta sultan olmak üzere, ileri gelen vezirleri, hâkimleri, zenginlerinin yanısıra, bütün halk yollara döküldü. Büyük bir bayram havası içinde, mübârek velî Şems-i Tebrîzî hazretlerini karşılamaya çıktılar. Öğ- leye doğru Şems-i Tebrîzî ile Sultan Veled göründüler. Sultan Veled, atın yularından tutmuş, Şems de atın üzerinde başı önünde ağır ağır ilerliyor- lardı. Bu muhteşem manzarayı seyredenler büyük bir heyecana kapıldı- lar. Mevlânâ koşarak ilerledi, atın dizginlerine yapıştı. Göz göze geldiler. Şems´in attan inmesine yardım eden Mevlânâ, üstâdının ellerini sevinç gözyaşları arasında doya doya öptü. Bu arada yanık sesli hâfızlar Kur´ân-ı kerîm okumaya başladılar. Herkes büyük bir haz içinde Kur´ân-ı kerîmi dinledikten sonra, sıra ile Şems-i Tebrîzî hazretlerinin ellerini öp- tü. Sonra Mevlânâ´nın medresesine geldiler. Şems-i Tebrîzî, Sultan Veled´in kendisine gösterdiği hürmeti ve yaptığı hizmetleri Mevlânâ´ya anlattı. Bundan çok memnun olduğunu bildirerek; “Benim bir serim (başım), bir de sırrım vardır. Başımı sana fedâ ettim. Sırrımı da oğlun Sultan Veled´e verdim. Eğer Sultan Veled´in bin yıl ömrü olsa da hepsini ibâdetle geçirse, ona verdiğim sırra yâni evliyâlıkta ilerlemesine sebeb olduğum derecelere kavuşamaz.” dedi.
Mevlânâ Celâleddîn ile Şems-i Tebrîzî, eskisi gibi yine bir odaya çekilip sohbete başladılar. Hiç dışarı çıkmadan, yanlarına oğlundan başka kimseyi almadan, mânevî bir âlemde kendilerinden geçtiler. Halk, Şems gelince Mevlânâ´nın sâkinleşeceğini, aralarına katılıp, kendilerine nasîhatte bulunacağını, sohbetlerinden istifâde edeceklerini ümîd ederken, tam tersine eskisinden daha fazla Şems´e bağlandığını ve muhabbetinin ziyâdeleştiğini gördüler.
Şems-i Tebrîzî hazretleri, Mevlânâ´yı evliyâlık makamlarının en yüksek derecelerine çıkarmak için elinden gelen bütün tedbirlere başvuruyordu. Ona her türlü riyâzet ve mücâhedeyi yaptırdı. Bir gün; “Her kim; “Âlimler, peygamberlerin vârisleridir.” hadîs-i şerîfinin sırrına vâkıf olmak isterse, Mevlânâ´nın hareketlerine, ahlâkına, davranışlarına baksın. Onun gibi olmaya çalışsın. Onu sevsin. Onda enbiyâ ve evliyânın bütün âdet ve vasıfları toplanmıştır. Her fende emsâlsizdir. Kısaca ben ona ulaşmış olmasaydım, mahrûm olurdum. Fakat Mevlânâ´nın sırrı, âlemde gizli kaldı, onu kimse keşfedemedi.” buyurdu. Günler bu şekilde devâm ederken, halk, Mevlânâ´nın hiç görünmemesinden dolayı yine Şems´e kızmaya başladı. Söylenenleri, Şems-i Tebrîzî işitince, Sultan Veled´e; “Ey evlâdım! Hakkımda yine sû-i zan etmeye başlandı. Beni, Mevlânâ´- dan ayırmak için söz birliği etmişler. Bu seferki ayrılığımın acısı çok derin olacak!” buyurdular.
1247 senesi Aralık ayının beşine rastlayan Perşembe gecesiydi. Mevlânâ ile Şems hazretleri yine odalarında sohbet ediyor, Allahü teâ- lânın muhabbetinden ve çeşitli evliyâlık makamlarından anlatıyorlardı. Bir ara kapı çalındı ve Şems hazretlerini dışarı çağırdılar. Dışarıda bir grup kimse, bir anda üzerine hücûm ettiler. Şems-i Tebrîzî hazretlerinin; “Allah!” diyen sesi duyuldu. Mevlânâ hemen dışarı çıktı, fakat hiç kimse yoktu. Yerde kan lekeleri vardı. Derhal oğlu Sultan Veled´i uyandırıp durumun tetkîkini istedi. Yapılan bütün araştırmalarda, Şems-i Tebrîzî hazretlerinin mübârek cesedini bulamadılar. Bir gece Sultan Veled, rüyâsında Şems-i Tebrîzî´nin cesedinin bir kuyuya atıldığını gördü. Uyanınca yanına en yakın dostlarından birkaçını alarak, gördüğü kuyuya gittiler. Cesed hiç bozulmamıştı. Cesedi alıp Mevlânâ´nın medresesine defnettiler.
Şems-i Tebrîzî hazretlerinin bu ayrılığına, Mevlânâ pek üzüldü. Ayrılığın verdiği hasret ile nice beyitler, kasîdeler söyledi. Evliyâlık hâllerini, derecelerini nazım ile öyle güzel anlattı ki, o zamâna kadar öylesini hiç kimse söyleyemedi. Hazret-i Ali´den gelen feyz ve bereketleri, vilâyet yolunu, onun kadar açıklayan bulunmadı. Şems-i Tebrîzî´ye olan muhab- betinden dolayı eserinde “Şems” ve “Hâmûş” kelimelerini mahlas olarak kullandı. Dîvânına Dîvân-ı Şems dendi.
Evliyânın büyüklerinden Cüneyd-i Bağdâdî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Birbirlerine muhabbet ve dostlukları çok kuvvetli o- lan iki kardeşten birinin, diğerinden az da olsa çekinmesi, mutlaka birinin kusuru sebebiyledir.”
İskenderiye´de yetişen büyük velîlerden Dâvûd-i İskenderî (rahme- tullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Allahü teâlânın muhabbetinden bir zerreyi, bin yıllık ibâdete değişme! Çünkü; Hadîs-i şerîfte “Kişi sevdiği ile berâberdir” buyrulmuştur.
Yine buyurdular ki: “Peygamberler, peygamberlere tâbi olup izlerinde yürüyenler, muhabbet ehli olup, Allahü teâlâyı ve O´nun “Seviniz” buyur- duklarını sevenler, ziyandan kurtulup, nîmetlere kavuşmuşlardır.”
Evliyânın büyüklerinden Ebû Ali Rodbârî (rahmetullahi teâlâ aleyh) bir sohbetinde buyurdular ki: “Muhabbetin alâmeti muvâfakat, yâni emredilene uyup, peki demektir.
Tasavvufta ilk defâ sofî nâmıyla anılan meşhûr velî Ebû Hâşim Sofî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri ile ilgili olarak Mansûr İmâr-ı Dımaş- kî şöyle anlatır: “Ebû Hâşim Sofî´ye ölüm hastalığında, kendini nasıl buluyorsun ” dedim. Muhabbet ve aşk, belâdan çoktur, yâni gerçi belâ büyüktür, fakat muhabbet yanında küçük kalır.
Büyük velî ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi Ebû Midyen Mağribî (rah- metullahi teâlâ aleyh) hazretlerine bir gün, Allahü teâlâya muhabbet ve O´ndan hayâ etmek husûsunda suâl edildi. Cevâbında buyurdular ki: “O´nun evveli, Allahü teâlâyı devamlı zikretmek, her an O´nu hatırlamak, ortası, zikredilene yakınlık, sonu ise O´ndan başka bir şeyi görmemek, her görünen şeyde, o şeyi yaratan Allahü teâlânın büyüklüğünü düşünmektir.”
Büyük velîlerden Ebü´l-Berekât Emevî Hakkârî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Muhabbet sarhoşluğu ile mest olan bir kimse, ancak mahbûbunu, sevdiğini görmekle ayılabilir.”
“Muhabbetin esâsı üç şeydedir. Bunlar; vefâ, edeb, mürüvvettir.”
“Vefâ; kalbin, ezeliyetin nûru ile ünsiyet yakınlık peyda edip, Allah- tan başkasına muhabbeti bırakarak, O´na yakîninde ısrârlı olmasıdır.
“Edeb; kulun, Allahü teâlâya karşı vazifelerini, vakitlerini nasıl ayarlayacağını, kendini O´ndan uzaklaştıran şeylerden nasıl korunacağını bilmesidir.”
“Mürüvvet ise; Allahü teâlâdan başka hiçbir şeyi hatırlamayan kalble zikre devâm etmek, sözlerinde ve işlerinde Allahü teâlânın emrine uymak, içte ve dışta Allah´tan başka her şeyden uzak durmak, kendisine bir sermâye olan vaktini iyi değerlendirmekten ibârettir.”
Bir kulda bu üç haslet; vefâ, edeb ve mürüvvet bulunursa, Allahü te- âlâya yakîn olmanın tadını tatmış olur. Onun gönlüne O´ndan ayrı kal- manın korkusundan bir kor düşmüş olur. O´na kavuşmak ateşiyle yan- maktan kurtulamaz.
Kuzey Afrika´da yetişen büyük velîlerden Ebü´l-Hasan-ı Şâzilî (rah- metullahi teâlâ aleyh) hazretleri anlattı ki: “Bir arkadaşımla bir mağarada bulunuyor ve Allahü teâlânın muhabbetiyle yanmayı ve O´na kavuşmağı istiyorduk. Yarın kalbimiz açılır, velîlik makamlarına kavuşuruz derdik, yarın olunca da, yine yarın açılır derdik. Yarınlar gelip geçiyor ve bir türlü bitmiyordu. Bir gün birden heybetli bir zât yanımıza girdi. Ona; “Kimsin ” dedik. Abdülmelik´im, yâni Melik olan Rabbimizin kuluyum dedi. Velîlerden olduğunu anladık. “Nasılsınız ” dedik. “Yarın olmazsa, öbür yarın kalbim açılır diyenin hâli nasıl olur Allahü teâlâya, sırf Allah için ibâdet etmedikçe, vilâyet ve kurtuluş yoktur.” dedi. Bu söz üzerine gafletten uyandık. Tövbe ve istigfâr ettik. Bunun üzerine kalblerimiz Allahü teâlânın muhabbetiyle doldu.”
Büyük velîlerden Fâris bin Îsâ Bağdâdî (rahmetullahi teâlâ aleyh) anlatır: Cüneyd-i Bağdâdî hazretleri çok namaz kılardı. Ölüm vaktinde de ders yapıyorduk ve o îmâ ile namaz kılıyordu.
Allahü teâlânın muhabbetiyle yananların kalpleri, Allahü teâlânın nû- ru ile aydınlanmıştır. Bunlar şevke gelince; bu nur, gökle yer arasını ay- dınlatır. Sonra Allahü teâlâ bunları meleklerine takdim eder ve: “Bunlar bana kavuşmak isterler, siz şâhid olun ki, ben bunlara onlardan daha çok hasretim.” buyurur.
Evliyânın büyüklerinden Hâris el-Muhâsibî (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretleri buyurdular ki: “Şu üç çeşit muhabbet çok mühimdir: Birincisi, ibâdeti günaha tercih etmek sûretiyle Allahü teâlâyı sevmektir. İkincisi, kuvvetli bir îmân ile Resûlullah´ı sevmektir. Bunun alâmeti, Re- sûlullah´ın sünnetine yapışmaktır. Üçüncüsü ise, Allah için müminleri sevmektir. Bunun alâmeti müminlere eziyet etmemek ve onlara faydalı olmaktır.”
Ahmed bin Muhammed bin Mesrûk hazretleri anlatır: Hâris el-Muhâsibî hazretlerine, “Allahü teâlâya muhabbetin, sevginin alâmeti nedir ” diye suâl edildi. Soru soran şahsa; “Senin bu hususta bir bildiğin var mı ” dedi. O zât: “Evet şu âyet-i kerîmede meâlen; “Ey sevgili Peygamberim! Onlara de ki, eğer Allahü teâlâyı seviyorsanız ve Allahü teâlânın da sizi sevmesini istiyorsanız, bana tâbi olunuz. Allahü teâlâ bana tâbi o- lanları sever.” buyrulduğunu biliyorum. Bu âyet-i kerîmeden, Allahü teâ- lânın kullarını sevmesinin alâmetinin, Resûlullah efendimize tâbi olmak ve O´na uymak olduğunu, anladım.” dedi. Hâris hazretleri bu cevâbı çok beğendi.
Harrân´da yetişen evliyânın büyüklerinden ve âriflerin ileri gelenlerinden Hayât bin Kays el-Harrânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Muhabbet, yâni Allahü teâlâyı sevmek, mârifetin (yâni O´nu tanımanın) ve Hakk´a giden yolun en büyük nişânıdır. Bâkî, sonsuz var olan sevgiliye, muhabbet ile kavuşulur.”
Evliyânın büyüklerinden İbn-i Semmâk (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri, söylenilen söze çok dikkat edilmesini herkese söylerdi ve “Sen, duyduğunu başkalarına söyleyenden daha çok, gizler görünenden kork. Çünkü böyle kimseye, insanlar yalan yakıştıramazlar daha çok inanırlar. Sizden biriniz bâzan kendisine itimâd eden birine bir söz söyler, o da onu yayar, bu yüzden ülkeler harâb olur.” buyurarak gıybet edil- memesini ve az konuşmayı, sırrını hiç kimseye söylememeyi tavsiye ederdi.
Hindistan´da yetişen büyük velîlerden Hâce Kutbüddîn-i Bahtiyâr Kâkî (rahmetullahi teâlâ aleyh) odasında, Allahü teâlânın ve Peygamber efendimizin aşkı ve muhabbeti ile yanmış olarak, kırık kalb ile, dili bağlı, hiçbir şey söylemeyerek ve iç çekip ağlayarak dururdu. Kendisini görmek arzusuyla yanan âşıkları ise, dışarıda toplandıkları zaman, dışarı çıkar, bir mikdâr sohbet eder, Allah korkusunu ve O´na hakîkî kul olmayı, Mu- hammed aleyhisselâma tam tâbi olmayı, onun yoluna sımsıkı sarılmayı teşvik edici, çok güzel ve tesirli sözler söylerdi. Bütün saâdetlerin, ra- hatlıkların başının, Muhammed aleyhisselâma uymak olduğunu bildirirdi. Bir defâsında şöyle anlattı:
Ben, ilk zamanlarda Kur´ân-ı kerîmi ezberlemek için çok gayret etmeme rağmen muvaffak olamazdım ve ezberleyemezdim. Bir gece rüyâmda Resûlullah efendimizi gördüm. Ayaklarına kapanıp, Kur´ân-ı kerîmi ezberlemek istediğimi, fakat çok güçlük çektiğimi arz ettim. Bana acıyarak başımı kaldırmamı istediler. Başımı kaldırdığımda, Yûsuf sûresini tekrâr etmemi emrettiler ve; “Bununla Kur´ân-ı kerîmi ezberlersin.” buyurdular. Emirlerini yerine getirdim ve Kur´ân-ı kerîmi ezberlemeye muvaffak olabildim
Evliyânın büyüklerinden Midyen bin Ahmed el-Eşmûnî (rahmetul- lahi teâlâ aleyh) hazretleri ile ilgili olarak Rivâyet edilir ki, yaşlı bir ka- dıncağız, Midyen Eşmûnî´ye gelerek dedi ki: Efendim. Benim sâdece otuz dînâr altınım var. Bunları size veriyorum. Siz de benim Cennete gir- meme kefil olunuz. O da; Böyle şey olur mu. Hem ben buna selâhiyetli değilim. buyurdu. Buna rağmen o kadın, otuz dînârı bırakıp gitti. O gün- lerde de vefât etti. Kadının vârisleri Midyen Eşmûnî ye gelip; Onun size verdiği vekâlet sahîh değildi. O hâlde o altınları bize vermeniz lâzımdır. diyerek, altınları istediler. O da birkaç gün sonra vereceğini bildirdi. Vefât etmiş olan kadın, rüyâda vârislerine görünüp, herbirine dedi ki: Bana o- lan lütuf ve fadlından dolayı, benim nâmıma Eşmûnî hazretlerine teşek- kür ediniz. Ben o altınları, kendisinin ve talebelerinin ihtiyaçlarını karşı- lamak üzere ona hediye etmiştim. Bütün malım o altınlar idi. Hepsini, se- ve seve o zâta hediye ettim. Allahü teâlâ, o büyük zâta olan hürmet ve muhabbetim sebebiyle bana rahmet etti ve Cennetini ihsân etti. Sakın al- tınları geri almak için uğraşmayınız. Aynı rüyâyı gören vârislerin hepsi, Eşmûnî´den otuz altını istemekten vazgeçtiler. Durumu kendisine bildir- diler.
Hirat´ta yetişen âlim ve büyük velîlerden Molla Câmî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Bize verilen bu kadar ihsânlar, hep Muham- med Pârisâ hazretlerinin bereketidir. Ben, beş yaşında idim. O sene Hâ- ce Muhammed Pârisâ hacca gidiyordu. Yolu, bizim Câm kasabasına uğ- radı. Babam ve Câm´ın ileri gelen âlimleri, onu ziyâret etmek için huzû- runa gittiler. Beni de yanında götüren babam onunla müsâfeha ettikten sonra, bana, elini öpmemi emretti. Öptükten sonra, Muhammed Pârisâ bana iltifât ederek bir meyva hediye etti. Teveccühlerine kavuştum. Ara- dan altmış yıl geçmesine rağmen, nûrlu, mübârek yüzlerinin güzelliği hâ- lâ gözümün önünden gitmemektedir. İşlerimin rast gitmesi, büyüklere o- lan muhabbet nîmetinin ihsân edilmesi, hep Muhammed Pârisâ hazret- lerinin teveccühleri ve duâları bereketiyledir. Bu “Ahrâriyye” yolunun bü- yüklerine olan sevgimin meydana gelmesine sebeb olanlardan biri de Fahreddîn-i Luristânî´dir. Ben küçükken, bizi teşrif etmişti. Kur´ân-ı kerîm harflerini yeni öğrenmiştim. Beni kucaklarına oturtup, mübârek parma- ğıyla işâret ederek havada; Ebû Bekr, Ömer, Osman, Ali gibi muhterem isimleri yazardı. Ben okudukça hayret eder; “Bu çocuğun, ileride bu yo- lun büyüklerinden olacağı umulur.” derdi. Bana iltifât eder, şefkat göste- rirdi. Onun bu merhameti, ona ve onun gibi olan büyüklere muhabbet etmeme sebeb oldu. O zamandan beri bütün arzum, o büyüklerin mu- habbetleriyle yanmak ve son nefesimde o muhabbet ile ölmektir.”
Hindistan´da yetişen evliyâdan ve Çeştiyye yolunun büyüklerinden Nizâmeddîn Evliyâ (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri´nin İlâhî kânunun îcâbı olarak, Allahü teâlâ ve insanlığa hizmet yolundaki parlak vazifesi, bu dünyâda sona erdi. Yüksek hocaları gibi, Nizâmeddîn Evliyâ da Resûl-i ekreme karşı dayanılmaz bir aşk ve muhabbet ile yanıyordu. Vefâtından bir müddet önce, rüyâsında Resûl-i ekrem ona; “Nizâm, seni bekliyorum” buyurmuşlardı. O günden sonra, Nizâmeddîn Evliyâ hayâtının son yolculuğunu dört gözle beklemeye başladı. Vefâtından kırk gün önce, yemekten tamâmen kesildi ve bir şeyler yemesini istediklerinde; “Resûlullah efendimiz ile buluşmayı isteyen bir kimse, yemeğin lezzetini nasıl bulabilir ” buyurdu. Durumu ağırlaştığında ve ilâç alması için kendisine istirhâm edildiğinde, Emîr Hüsrev´in şu beytini okudu:
Aşk derdiyle yanan hastaya, sevgiyle,
Kavuşmaktan başka bir şey fayda vermez.
Anadolu velîlerinden Ömer Füâdî Efendi (rahmetullahi teâlâ aleyh) tasavvuf âlemine dalıp bu âlemde coşarak;
Ben belâ sahrâsının mecnûnu, eller bîhaber.
Leylâyı Mevlâya tebdîl ettim, eller bîhaber.
gibi âşıkâne ve sofiyâne şiirler söyledi.
Tâbiînden ve hanım velîlerin büyüklerinden Râbia-i Adviyye (rah-metullahi teâlâ aleyhâ) hazretleri bir gün, Hasan-ı Basrî hazretlerinin evinin önünden geçiyordu. O sırada evin damında bulunan Hasan-ı Bas- rî, Allahü teâlânın muhabbetinden pek çok ağlamış, göz yaşlarını rüzgâr, aşağıdan geçmekte olan Râbia-i Adviyyenin yüzüne düşürmüştü. Dam- lanın nereden geldiğini araştırıp, yukarıda ağlamakta olan Hasan-ı Bas- rî´yi görünce; “Ey Hasan! Sakın gözyaşların nefsinin arzusuyla akmış olmasın! Bu gözyaşlarını içinde muhafaza et ki, içerde bir derya olsun. Allahü teâlânın muhabbeti ile kaynasın” dedi.
Râbia-i Adviyye hazretlerine sordular ki: “İnsanı Allahü teâlâya yaklaştıran en üstün şey nedir ” Cevaben; “Muhabbet sâhibi olan kişi, muhabbetinde öyle sâdık olmalı ki, gönlünde O´nun için olmıyan hiç bir sevgi bulunmamalı.” buyurdular.
Konya´nın büyük velîlerinden Sadreddîn-i Konevî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri anlatır: “Hocam Muhyiddîn-i Arabî rahmetullahi teâlâ aleyh hayatta iken, benim yüksek makamlara kavuşmam için çok uğraştı. Lâkin hepsi mümkün olmadı. Vefâtından sonra bir gün, kabrini ziyâret edip dönüyordum. Birden kendimi geniş bir ovada buldum. O anda Allahü teâlânın muhabbeti beni kapladı. Birden Muhyiddîn-i Arabî´nin rûhunu çok güzel bir sûrette gördüm. Tıpkı sâf bir nûrdu. Bir anda kendimi kaybettim. Kendime geldiğimde onun yanında olduğumu gördüm. Bana selâm verdi. Hasretle boynuma sarıldı ve; “Allahü teâlâya hamd olsun ki, perde aradan kalktı ve sevgililer kavuştu, niyet ve gayret boşa gitmedi. Sağlığımda kavuşamadığın makamlara, vefâtımdan sonra kavuşmuş oldun.” buyurdu.
Büyük velîlerden Süfyân-ı Sevrî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine birisi iki altın gönderdi ve; “Babam sizin dostlarınızdan ve talebelerinizden idi. Bu iki altın, onun bana mirâs bıraktığı helâl paradandır. Lütfen kabûl ediniz.” dedi. Süfyân-ı Sevrî altınları çocuğuna verip geri götürmesini emretti ve; “Onun babasıyla olan dostluğum ve muhabbetim Allah içindi.” dedi. Çocuğu, altınları iâde edip gelince, babasına; “Ey babacığım! Bizim bu paraya ihtiyâcımız vardı. Bu durumda, siz yine o altınları kabûl etmediniz.” deyince; “Ey oğlum! Sen yemeyi, içmeyi düşünüyorsun. Ben, Allah için olan muhabbeti verip de, kıyâmette zararını göreceğim dünyâ sevgisini düşünüyorum.” buyurdular.
Anadolu´da yetişen büyük velîlerden Süleymân Rüşdî Efendi (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin bir şiiri şöyledir:
Dâvetim var Zâhidâ meydân-ı ışka gelmeli,
Cild-i gafletten çıkıp, uryân-ı ışka gelmeli,
Cân u dilden gûş edip, irfân-ı ışka gelmeli,
Gelmeli şâhım deyû sultân-ı ışka gelmeli,
Anlayıp ışk hikmetin dîvân-ı ışka gelmeli.
Büyük velîlerden Şâh Şücâ Kirmânî (rahmetullahi teâlâ aleyh) bu- yurdular ki: Âbidlerin yaptığı nâfile ibâdetler arasında, evliyâya olan mu- habbet gibisi yoktur.
Konya´ya gelen büyük velîlerden Şems-i Tebrîzî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin hâllerini, Mevlânâ´nın oğlu Sultan Veled, şöyle anlatır: “Ansızın Şems-i Tebrîzî hazretleri gelip babam ile görüştü. Babamın gölgesi, onun nûrunda yok oldu. Onlar birbirlerine öyle muhabbet gösterdiler ki, etraflarında kendilerinden başkasını görmüyorlardı. Şems-i Tebrîzî, babama mârifetten, Allahü teâlânın zâtına ve sıfatlarına âit ince bilgilerden ve O´na muhabbetten bahsediyordu. Babam da bunları büyük bir haz ile dinliyordu.
Eskiden herkes babama uyardı, şimdi ise, babam, Şems´e uyar ol- du. Şems babamı muhabbete dâvet ettikçe, babam, Allahü teâlânın mu- habbetinden yanıp kavrulurdu. Babam artık onsuz yapamıyor, yanından bir ân ayrılmıyordu. Bu şekilde aylarca sohbet ettiler. Böylece babam pek büyük mânevî derecelere yükseldi.”
İran´da yetişen büyük velîlerden Şirvânî es-Sagîr (rahmetullahi teâ- lâ aleyh) hazretlerinin, evliyâya olan muhabbet ve bağlılığı pek ziyâde i- di. “Eğer imkânım ve ayaklarım sağlam olsaydı, evliyâya muhabbeti o- lanları ziyâret etmek için, Horasan´a kadar giderdim” sözünü sık sık söy- lerdi.
Kendilerine Silsile-i aliyye denilen büyük âlim ve velîlerin otuz birincisi olan Seyyid Tâhâ-i Hakkârî (rahmetullahi teâlâ aleyh) halîfesi Seyyid Sıbgatullah Arvâsî´ye yazdıkları Fârisî bir mektupta şöyle buyuruyor: “Adı güzel, feyz ve fayda menbâı Molla Sıbgatullah! Selâm eder, duâlarımı bildiririm. Gönderdiğiniz güzel mektubunuz geldi. Bizi sevindirdi. Allahü teâlâya hamd ve şükürler olsun ki, dünyâ ve âhiret saâdetinin sermâyesi olan fukâraya (evliyâya) muhabbetiniz sönmemiş bir kor gibi durmaktadır. İki şeyi muhâfaza etmek lâzımdır. Bunlar; dînin sâhibine son derece bağlılık ve hocasına ihlâs ve muhabbet üzere olmak. Bu iki şey olunca, ne verilirse nîmettir. Bu ikisi kuvvetli olup, başka bir şey verilmezse, hiç üzülmemelidir. Sonunda verilecektir. Eğer, Allah korusun, bu iki şeyden birinde halel ve sakatlık olursa, bununla birlikte hâller ve zevkler bulunsa da, bunları istidrâc bilmeli, kendinin harablığı görmelidir. Doğru yol budur. Allahü teâlâ muvaffak eylesin!”
Bursa´da yaşayan büyük velîlerden Muhammed Üftâde (rahmetul- lahi teâlâ aleyh) hazretlerine ait sandukanın başucundaki levhada şu şiir yazılıdır:
Bâğ-ı aşkın andelibi, hazret-i Üftâde´dir.
Dertli âşıklar tabîbi, hazret-i Üftâde´dir.
Vâsıl-ı kâmil odur, tevhîd-i Zâta şübhesiz,
Gösteren râh-ı Hüdâyı hazret-i Üftâde´dir.
Eyleyen rûhundan istimdâd erişir matlûba,
Halleden her müşkilâtı, hazret-i Üftâde´dir.
Sıdkile ol Hüdâî eşiğinde dâimâ,
Bil hakîkat kutb-ül-aktâb hazret-i Üftâde´dir.
Muhammed Üftâde hazretleri´nin, Bursa Ulu Câmii ni medheden bir beyti, câminin batı kapısı çevresinde hâlen yazılıdır. Arabî olan beyt şöy- ledir:
“Yâ câmi´al-kebîr ve yâ mecma´al kibâr,
Tûbâ limen yezûrüke fil-leyli vennehâr.”
Mânâsı:
Ey Ulu câmi! Ey büyüklerin toplandığı yer!
Seni gece-gündüz ziyâret edenlere olsun müjdeler!
İstanbul´daki meşhûr velîlerden Vefâ Konevî (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretlerinin türbesinin duâ edilen penceresinde şu beyitler yazılıdır:
Muktedây´ı ehl-i mânâ, Muslihuddîn Ebü´l-Vefâ
Uyûn-ı uşşâka hâk-i merkadidir Tûtiyâ
Mânâsı:
(Muslihuddîn Ebü´l-Vefâ, mânâ ehlinin, evliyânın uyduğu kimsedir. Mezarının toprağı, âşıkların gözlerine sürmedir.)
Tasavvuf ehli ve halk şâiri Yûnus Emre (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri nin şiirlerinden;
MEVLÂM
Dağlar ile taşlar ile,
Çağırayım Mevlâm seni.
Seherlerde kuşlar ile,
Çağırayım Mevlâm seni.
Sular dibinde mâhiyle,
Sahrâlarda âhû ile,
Abdal olup yâ Hû ile,
Çağırayım mevlâm seni.
Gökyüzünde Îsâ ile,
Tûr Dağında Mûsâ ile,
Elindeki asâ ile,
Çağırayım Mevlâm seni.
Yûnus okur diller ile,
Ol kumru bülbüller ile,
Hakkı seven kullar ile,
Çağırayım Mevlâm seni.
Anadolu evliyâsından Şeyh Yûsuf Harpûtî (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretlerine âit olduğu söylenen bir şiir şöyledir.
Düşmüşem bir nâr-ı aşka, tâ kıyâmet yanarım,
Şem´e pervâneye karşı ağlayûben dönerim
İçmişem aşkın şarâbın, nûş edûben kanarım
Bülbülem güldür murâdım intizârım yâ Resûl!
Bülbül güle ben Allaha âşık oldum yanarım.
Zâhid Yozgadî Şeyh Hacı Ahmed Efendi (rahmetullahi teâlâ a- leyh) hazretlerinin bir şiiri
Ezelden ben aşkla yana geldim
Cemalin şemine pervâne geldim
İçüb vahdet şerâbından
Aşkla ben mestâne geldim
Arayı arayı mürşidim buldum
Dergâhına yüzlerim sürdüm
Rızay-ı İlâhîyi mürşidimde buldum
Hak´la ezel devrâna geldim
Yavaş yavaş basar idib
İncinmesün karıncalar
Basdığım hem taş idi
Hak´dan ezel ihsâna geldim
Horasan da yetişen evliyânın meşhûrlarından Muhammed bin Hâ- mid Tirmizî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: Ehl-i muhabbet olmayan kimse, himmete tam mânâsıyla ulaşamaz. (Himmet, sadece bir şeyi istemektir. Bu da Allahü teâlânın rızâsına kavuşmaktır.) Muhabbet ehli buna; sünnete tâbi olup, bid atlardan sakınmak sûretiyle kavuşmuştur. Çünkü Resûlullah efendimiz himmette en yüksek derecede olup, Allahü teâlâya en yakın olandır.
İstanbul´da medfûn bulunan en büyük üç evliyâdan biri olan Seyyid Murâd-ı Münzâvî (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: “Muhabbet kesbî değil (çalışmakla kazanılmaz) vehbîdir. Her kime muhabbet verilirse, bir daha geri almazlar.”
Bağdât velîlerinden Rüveym bin Ahmed (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine, “Muhabbet sorulduğunda; bütün hâllerde Allahü teâlâya uy- maktır.” dedi ve şu şiiri okudu:
“Eğer bana öl dense,
Kabûl ederim zevkle.
Ölüme çağırana,
Derim hoş geldin, merhaba.”
Büyük velîlerden Ma´rûf-ı Kerhî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerine, “Muhabbet nedir ” diye sordular. Cevâben buyurdular ki: “Muhabbet, öğrenmek ve öğretilmekle elde edilen bir şey değildir. Ancak Allahü teâlânın bir ihsânı ile elde edilir.
Evliyânın büyüklerinden, Kendilerine Silsile-i aliyye denilen âlim ve velîlerin meşhûrlarından Mazhar-ı Cân-ı Cânân (rahmetullahi teâlâ aleyh) hocalarına büyük bir muhabbet ve ihlâs ile bağlıydı. Bilhassa İmâ- m-ı Rabbânî hazretlerine derin bir muhabbeti vardı. “Her neye kavuş- muşsam, hocalarıma olan muhabbetim sebebiyle kavuştum. Kulun amel- leri nedir ki, Allahü teâlânın rızâsına kavuştursun! Fakat Allahü teâlânın rızâsına kavuşmuş ve makbul kullarından olan zâtları sevmek, onlara muhabbet beslemek, Allahü teâlânın rızâsına kavuşmak için en kuvvetli vâsıtadır.” buyurdular.
Gâziantep velîlerinden Mehmed Hasîb Dürrî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretleri, Abdülhamîd Han hazretlerini şiirlerle medhederdi. Bu şiirlerinden birisi şöyledir:
Şâh-ı cihânbân Abdülhamîd Han
Rûy-ı zemini kıldı gülistân
Soyulmuştu güller bâd-ı hazândan
Olmuştu sümbül gâyet perişân
Ezhâr-ı gülşen hep tâzelendi
Oldu zamânı mânend-i nisan
Bağı cihâna geldi taravet
Her sebze oldu bir verd-i handân
Her millet ister anın bakâsın
Her fırka olmuş lütfuyla şâdân
Kadr-i maârif buldu terakkî
Baş tâcı oldu erbâb-ı irfân
Mektepler açtı her memlekette
Cümle fünûnu öğrendi sıbyân
Sorsam felekten görmüş mü eyâ
Âlemde böyle bir şâh-ı zîşân
Evliyânın büyüklerinden Semnûn Muhib (rahmetullahi teâlâ aleyh) bir gün sohbette, sırtını bir ağaca dayayarak etrafında yarım çember yapmış dinleyenlere, muhabbetten bahsederken, küçük bir kuşun ondan uzak olmayan bir yere konduğunu gördü. Kuşa doğru yönelerek konuşmasını devâm ettirirken, birden kuş gagasıyla toprağa vurmaya başladı. Hareket o kadar içten ve devamlıydı ki, gagasından kan geliyordu. Muhabbetten kendini kaybeden kuşun, tatlı bir ürpermeyle bayılıp yere düştüğünü ve öldüğünü gördüler.
Semnûn Muhib hazretleri buyurdular ki: “Muhabbet, sevenle sevileni birbirine celb ettiği zaman kemâle erer.”
Yine buyurdular ki: “Bir şey, kendinden daha ince bir şeyle ifâde edilebilir. Muhabbet, o kadar incedir ki, onu açıklamak için ondan ince bir şey bulmak mümkün olmadığına göre; muhabbet, dil ile ifâde edilip anlatılamaz.”
Osmanlı Devletinin kuruluş yıllarında Anadolu´da yetişen âlim ve velîlerin büyüklerinden Somuncu Baba Hâmid-i Aksarâyî (rahmetullahi teâlâ aleyh) hazretlerinin okuduğu kasîdeler, Aksaraylıların dillerinde dolaşmaktadır. Bunlardan bâzıları şöyledir:
Biz ol âşık yiğitleriz,
Akıl, rüşd bize yâr olmaz.
Mey-i aşk ile sermestiz,
Bizler aslâ sarhoş olmaz.
Diriyiz dâim ölmeyiz,
Karanlıkta hiç kalmayız,
Çürüyüp toprak olmayız,
Bize gece gündüz olmaz.
Bizim illerde ay ve gün,
Sebât üzre durur dâim.
Televvün irişür âna,
Gehî bedr ü hilâl olmaz.
Bizim bahçedeki güller,
Dururlar tâze, solmazlar,
Hazân olup dökülmezler,
Kış mevsimi bahâr olmaz.
Şerbeti aşk için içtik,
Ferâgat mülküne göçtük,
Yanıp aşkınla tutuştuk,
Bize tahrûk ü târ olmaz.
İrelden Şems´in nûruna,
Vücûdun zerreden katre
Ne katre, ayn-ı bahr oldu.
Ona çukur kenâr olmaz.
Bırak ey Hâmidâ vârı,
Görem dersen sen ol yârı,
Göricek ol tecellâyı,
Ondan üstün kemâl olmaz.
Veysel Karânî (rahmetullahi teâlâ aleyh)
ÂŞIKTI PEYGAMBERE
Tâbi în-i kirâmdan, âşıktı Peygambere,
Her hâli, bir ibret ve nasîhatti bizlere.
İhtiyar, gözü görmez, vardı ki bir annesi,
Yok idi ondan başka, dünyâda bir kimsesi.
Yemen de deve güder, ne verilse alırdı,
Yarısını fakîre, sadaka dağıtırdı.
Yanıp tutuşuyordu, Resûl ün aşkı ile,
Hâtırdan çıkarmazdı, Rabbini, bir an bile.
O yaşlı annesine, yaparak her gün hizmet,
Çok hayır duâsını, almıştı uzun müddet.
İzin istediyse de, Resûlü görmek için,
Kimsesi olmayınca, vermedi ona izin.
Peygamber Efendimiz, o mübârek yüzünü,
Yemen e çevirerek, buyurdu ki bir günü:
Rahmet yeli esiyor, şu Yemen tarafından,
Orada, Üveys diye, vardır ki bir müslüman,
Kıyâmette o kişi, Allah´ın izni ile,
Şefâat edecektir, milyonlarca kişiye.
Harem bin Hayyân der ki, merak ettim Üveys i,
Bir gün onu gördüm ki, çok zâifti bünyesi.
Sordu bana: Ey Harem, niçin geldin buraya
Dedim ki: Zâtınızı, görüp de tanımaya.
Buyurdu ki: Bir mümin, tanıyınca Rabbini,
Lüzum yok tanımaya, O ndan gayri birini.
Yine söyle! deyince, buyurdu: Yattığında,
Bil ki ölüm bekliyor, yastığının altında.
Günahın küçüğü de, çok büyüktür muhakkak,
Zîrâ o günahı da, nehyetti Cenâb-ı Hak.
Az daha söyle dedim, buyurdu ki: Vallahî,
Baban ve deden gibi, öleceksin sen dahî.
Rebî der ki, ben Onu, gittiğimde görmeye,
Sabahı kılıyordu, başladım beklemeye.
Tesbîhini bitirip, kuşluğa kalktı hemen,
Sonra kıldı öğleyi, hiç aralık vermeden.
Bir namazı bitirip, kalkardı diğerine,
Görüşmek ümîdiyle, bekliyordum ben yine.
Böyle, üç gün üç gece, uyumadı, yemedi,
Sonunda el kaldırıp, şöyle duâ eyledi:
Sana sığınıyorum, yâ Rabbî, şu şeylerden;
Çok yiyen karın ile, çok uyuyan gözlerden.
Ben bunu işitince, dedim: Yeter bu bana.
Bundan ibret almazsam, lüzum yok gayrısına.
Bir dostu kendisini, ziyârete gelmişti,
Nasılsınız deyince, şöyle cevap vermişti:
Bir insan ki, yârına, bilmez çıkacağını,
Tahmin et, sen o kulun, nasıl olacağını.
Dedi: Nasîhatınla, tenvîr et biraz beni.
Buyurdu ki: Ey kişi, bilir misin Rabbini
Biliyorum deyince, buyurdu: Öyle ise,
Bilme başka birini, O kâfi gelir size.
Bir nasîhat daha et , deyince de Üveys e,
Sordu ki: Rabbin seni, biliyor mu ey kimse
Elbet bilir deyince, buyurdu ki bu sefer:
Öyleyse başkaları, seni hiç bilmesinler.
Bir kulu ki, Allah´ı, bilirse onu şâyet,
O ndan gayri birinin, bilmesine yok hâcet.
Buyurdu ki: Yükseklik, istiyorsa bir insan,
Tevâzû etmelidir, her kişiye, her zaman.
Şerefli olmak için, takvâ ehli olunuz,
Râhatlık ararsanız, tevekkülde bulunuz.
GİZLERDİ KENDİSİNİ
Bir an geri durmazdı, Rabbine ibâdetten,
Buna rağmen kendini, gizler idi herkesten.
Kalbi Resûlullah´ın, dolu idi aşkıyle,
Aslâ unutmuyordu, Rabbini bir an bile.
Kimseyi incitmedi, incinmedi kimseden,
Her hâli insanlara, ibret oldu tamamen.
Resûlullah, vasiyet, etmişti sahâbeye,
(Bu hırkamı götürüp, verin Veysel Karânî ye.)
Alî bin Ebî Tâlip, bir de hazret-i Ömer,
Bu mübârek hırkayı, Kûfe ye götürdüler.
Sorup araştırdılar, onu Kûfelilerden,
Lâkin tanımadılar, Üveys i târiflerden.
Dediler: Üveys diye, biri var bu beldede,
Lâkin aradığınız, o değildir herhâlde.
Zîrâ divânedir o, çok tuhaftır hâlleri,
Arne denen vâdide, deve güder ekserî.
Kaçar hep insanlardan, hiç gelmez aramıza,
Çok zaman yalnız olur, sokulmaz yanımıza.
Halk ağlasa o güler, herkes gülse o ağlar,
Böyle garip biriyle, sizin ne işiniz var
Hazret-i Ömer Fârûk, buyurdu ki cevâben:
Odur aradığımız, gösterin bize hemen.
Sonra târif edilen, mahâle yürüdüler,
Yaklaşınca, Üveys´i, namaz kılar gördüler.
Bekledi Ömer Fârûk, bitirdi namâzını,
İletti hemen sonra, Resûl ün selâmını.
Dedi: Resûlullah´ın, size selâmları var,
Şu kendi hırkasını, size etti yâdigâr.
Ve buyurdu ki: Üveys, giysin de bu hırkayı,
Günahkâr ümmetime, bol eylesin duâyı.
.
Veysel Karânî sevinçten, şaşkına döndü birden,
Resûl ün hırkasını, alarak ellerinden,
Sevgi ve saygı ile, öpüp sürdü yüzüne,
Üzerine kapanıp, duâ etti Rabbine:
Yâ Rabbî, bu mübârek, hırkanın hürmetine,
Merhamet et günahkâr, Muhammed ümmetine.
Lâkin Veysel Karânî, kalkmadı yerden heman,
Onlar başı ucunda, beklediler çok zaman.
Öyle uzun sürdü ki, pekçok merak ettiler,
Acabâ emr-i Hak mı, vâki oldu dediler.
Hatta endîşeleri, çoğaldı beklemekten,
Seslendi Ömer Fârûk, Yâ Üveys! diyerekten.
Başını kaldırarak, buyurdu ki: Yâ Ömer,
Az daha bekleyip de, çağırsaydınız eğer,
Rabbim affediyordu, bu ümmeti tamâmen,
Çağırdınız, bir kısmı, kaldı affedilmeden.
Bu Üveys-i Karânî nin, hürmetine İlâhî,
Bu sevgiden bir nebze, ihsân et bize dahî.
Tebe-i tâbiînin büyüklerinden, hadîs, fıkıh ve kırâat âlimi, velî Yûsuf bin Esbât (rahmetullahi teâlâ aleyh) buyurdular ki: Allahü teâlâya olan muhabbetin alâmetleri: Dünyâda huzurlu olduğu halde, âhireti arzu etmek. Sıhhatli olduğu halde ölümü istemek. Allahü teâlâyı çok anmak, bununla rahatlamak ve bundan zevk almak. Cenâb-ı Hak tan gelen dert- leri ve belâları nîmet bilip, bunlara sabretmek, sevinmektir.
